Η Ιαπωνία βιώνει μια απρόσμενη κρίση σε ένα από τα πλέον βασικά αγαθά της διατροφικής της ταυτότητας: το ρύζι. Από τις παράκτιες πόλεις όπως το Ατάμι έως τα μεγάλα αστικά κέντρα, χιλιάδες καταναλωτές σχηματίζουν ουρές για να προμηθευτούν έστω και μικρές ποσότητες επιδοτούμενου ρυζιού, καθώς η εκτίναξη των τιμών και οι τεχνητές ελλείψεις προκαλούν σοβαρές ανατροπές στην καθημερινή ζωή.
«Γελοία κατάσταση για την Ιαπωνία», λέει χαρακτηριστικά ο 46χρονος Yujiro Osaki, ο οποίος περίμενε στην ουρά για μια σακούλα μόλις 3 κιλών, ποσότητα που μετά βίας επαρκεί για λίγες εβδομάδες. Παρά το γεγονός ότι ήταν ελαφρώς φθηνότερη από το σούπερ μάρκετ, η προσφορά εξαντλήθηκε σε λίγα λεπτά. Το φαινόμενο, αν και σε πρώτη ανάγνωση μοιάζει με πρόσκαιρη ανισορροπία αγοράς, συνιστά στην πραγματικότητα σύμπτωμα βαθύτερης οικονομικής αναταραχής.
Η τιμή του ρυζιού από τη συγκομιδή του 2024 εκτοξεύθηκε στα 26.400 γιεν (περίπου 161 ευρώ) για ένα σακί 60 κιλών – ιστορικό υψηλό. Αν και δεν υπάρχει άμεση έλλειψη αποθεμάτων, οι επιπτώσεις της κακής συγκομιδής του 2023, σε συνδυασμό με την έξοδο της χώρας από την εποχή του αποπληθωρισμού, επέτρεψαν σε πολλούς λιανοπωλητές να αυξήσουν τις τιμές.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω από την τεχνητή παρακράτηση αποθεμάτων από χονδρεμπόρους και τη συσσώρευση προϊόντος από ιδιώτες, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να ενεργοποιήσει – για πρώτη φορά σε ειρηνική περίοδο – το στρατηγικό απόθεμα ρυζιού, ένα εργαλείο που μέχρι πρότινος χρησιμοποιούνταν μόνο σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών. Παρ’ όλα αυτά, τα αποθέματα εξαντλούνται ταχύτατα.
Πολιτικές πιέσεις ενόψει εκλογών
Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Σιγκερού Ισίμπα δέχεται ισχυρές πολιτικές πιέσεις καθώς πλησιάζουν οι εκλογές για την Άνω Βουλή τον Ιούλιο. Η σχεδόν διπλασιασμένη τιμή του ρυζιού μέσα στο 2024 έχει μετατραπεί σε κεντρικό θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης, με τους αναλυτές να τονίζουν ότι η κρίση αγγίζει τα βαθύτερα πολιτισμικά και διατροφικά αντανακλαστικά των Ιαπώνων.
Στα σούπερ μάρκετ, οι καταναλωτές βλέπουν άδεια ράφια και αναρτημένες πινακίδες που προτείνουν την αντικατάσταση του ρυζιού με φθηνότερες εναλλακτικές, όπως το ψωμί και τα ζυμαρικά. Σε πολλές περιοχές, η έλλειψη φθηνού ρυζιού έχει γίνει καθημερινή πραγματικότητα, ειδικά για τα χαμηλά εισοδήματα.
Οι συνεταιρισμοί – που ελέγχουν περίπου το 40% της αγοράς – έχουν εμπλακεί σε αδυσώπητο ανταγωνισμό με χονδρεμπόρους, αλυσίδες εστίασης και παραγωγούς τροφίμων για την εξασφάλιση αποθεμάτων. Πολλοί προσέγγισαν αγρότες με προσφορές κοντά στα 26.000 γιεν ανά σακί, ποσό που δεν επιτρέπει μεταπώληση σε χαμηλότερες τιμές χωρίς ζημία.
Το αποτέλεσμα; Σημαντικές καθυστερήσεις στην αναπλήρωση των αποθεμάτων και αυξανόμενη δυσπιστία των καταναλωτών για το πότε – ή αν – θα επανέλθει η αγορά σε ισορροπία.
Λουκέτα στα καταστήματα κάρυ
Η έλλειψη και η ακρίβεια του ρυζιού έχει προκαλέσει τεράστιες απώλειες σε κλάδους που βασίζονται σε αυτό, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα καταστήματα ιαπωνικού κάρυ. Σύμφωνα με την Teikoku Databank, 13 επιχειρήσεις του κλάδου με χρέη άνω των 10 εκατομμυρίων γιεν (περίπου 70.000 δολάρια) πτώχευσαν το οικονομικό έτος που έληξε τον Μάρτιο – αριθμός ρεκόρ για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά.
Το ιαπωνικό κάρυ, βασισμένο σε ρύζι, λαχανικά και μείγμα μπαχαρικών, πλήττεται από πολλαπλά μέτωπα: η υποτίμηση του γεν, οι αυξήσεις στις τιμές ενέργειας και η περιορισμένη προσφορά πρώτων υλών, έχουν οδηγήσει σε πιάτα με τιμές ρεκόρ (μέχρι και 365 γιεν, ή 2,50 δολάρια), συμπιέζοντας τα περιθώρια κέρδους.
Η άνθηση του delivery και των take-away γευμάτων την περίοδο της πανδημίας είχε προσωρινά ενισχύσει τα καταστήματα κάρυ. Όμως η σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα και η μείωση της αγοραστικής δύναμης έχουν προκαλέσει αισθητή κάμψη στη ζήτηση, καθιστώντας την επιβίωση για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις εξαιρετικά δύσκολη.
Η σημερινή κρίση στο ρύζι δεν είναι απλώς ζήτημα αγοράς· είναι σύμπτωμα μιας ευρύτερης κοινωνικοοικονομικής ανασφάλειας, που επηρεάζει τόσο την εθνική οικονομία όσο και την καθημερινή ζωή των Ιαπώνων πολιτών. Με την Ιαπωνία να ετοιμάζεται για εκλογές και το ρύζι – άλλοτε σύμβολο επάρκειας – να γίνεται πολυτέλεια, οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις προμηνύονται καταιγιστικές.