Σε τροχιά πολιτικής αστάθειας φαίνεται να εισέρχεται η Τουρκία, καθώς οι πληροφορίες και φήμες γύρω από την υγεία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που έχει πλέον συμπληρώσει τα 70 του χρόνια, εντείνουν τις εσωκομματικές συγκρούσεις για τη διαδοχή του. Από υποτιθέμενα προβλήματα υγείας, όπως καρκίνος και επιληψία, έως και γνωστά επεισόδια όπως η λιποθυμία του το 2006, η δημόσια εικόνα του ισχυρού άνδρα της Τουρκίας φέρει πλέον σοβαρές ρωγμές.
Η απομάκρυνση έμπειρων στελεχών, όπως του πρώην υπουργού Άμυνας Χουλουσί Ακάρ και του πρώην υπουργού Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, υποδηλώνει τη στρατηγική του Ερντογάν να περιβάλλεται από νεότερους, αφοσιωμένους συνεργάτες. Πρόκειται για μια κίνηση ελέγχου του διαδόχου του, αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα δυνητικούς εσωτερικούς ανταγωνιστές.
Οι εξελίξεις δεν είναι αποκομμένες από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθώς η τουρκική αστάθεια δημιουργεί κινδύνους, αλλά και ευκαιρίες για την Ελλάδα. Οι εντεινόμενες προκλήσεις στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο συνδέονται άμεσα με τη ρητορική και τις κινήσεις των υποψήφιων διαδόχων του Ερντογάν, οι οποίοι επιχειρούν να κερδίσουν πολιτικό κεφάλαιο μέσω της εξωτερικής πολιτικής.
Οι βασικοί διεκδικητές της επόμενης ημέρας
Τέσσερις πολιτικές φιγούρες συγκεντρώνουν τα φώτα της δημοσιότητας ενόψει μιας πιθανής μετάβασης εξουσίας:
1. Μπιλάλ Ερντογάν: Η σκιώδης φιγούρα με διεθνές δίκτυο επιρροής
Ο γιος του Προέδρου κινείται με διακριτικότητα, ελέγχοντας δομές όπως το TÜGVA, που προωθεί το πολιτικό Ισλάμ και έχει βρεθεί στο στόχαστρο για οικονομικές ατασθαλίες. Μέσω του ιδρύματος Turken στις ΗΠΑ και με σχέσεις που αγγίζουν σκοτεινές μορφές του διεθνούς ισλαμιστικού χώρου, όπως ο Γιασίν αλ-Κάντι, ο Μπιλάλ αποτελεί έναν αμφιλεγόμενο παίκτη. Η ενδεχόμενη άνοδός του στην εξουσία προκαλεί ανησυχίες για εσωτερική αποσταθεροποίηση και εξωτερική επιθετικότητα, ιδιαίτερα έναντι της Ελλάδας, ως μέσο αποπροσανατολισμού από τα προβλήματα στο εσωτερικό.
2. Μπεράτ Αλμπαϊράκ: Ο τεχνοκράτης με πολιτική φθορά
Ο γαμπρός του Ερντογάν παραμένει ενεργός στο παρασκήνιο, παρά τη φθορά που υπέστη λόγω των σκανδάλων και της κακοδιαχείρισης της οικονομίας κατά τη θητεία του ως υπουργός Οικονομικών. Η τεχνοκρατική του εικόνα και η προσήλωσή του σε γεωπολιτικά εργαλεία πίεσης –όπως η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού– τον καθιστούν σοβαρό διεκδικητή. Ωστόσο, η αδυναμία του στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής ενδέχεται να περιορίσει την επιρροή του σε ζητήματα όπως η Ελληνοτουρκική αντιπαράθεση.
3. Νουμάν Κουρτουλμούς: Ο θεσμικός με συνταγματικό πλεονέκτημα
Ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης εμφανίζεται ως η θεσμική και μεταβατική επιλογή. Με ισλαμιστικές ρίζες αλλά μετριοπαθές πολιτικό προφίλ, είναι πιθανός εγγυητής συνέχειας και σταθερότητας. Η θέση του τον καθιστά συνταγματικά πρώτο στη διαδοχή, ενώ η ρητορική του παραμένει συμβατή με το δόγμα του νεοοθωμανισμού. Αν και υιοθετεί σκληρή γραμμή σε θέματα όπως η Κύπρος και το Αιγαίο, δεν φαίνεται να επιδιώκει στρατιωτική υπερέκταση.
4. Χακάν Φιντάν: Ο σκληροπυρηνικός με μυστικές αποσκευές
Ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών και πρώην επικεφαλής της MIT (τουρκική υπηρεσία πληροφοριών) είναι ίσως η πιο επικίνδυνη επιλογή για την Ελλάδα. Με ενεργό ρόλο στις εκκαθαρίσεις μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, φέρεται να έχει υποστηρίξει εξτρεμιστικές οργανώσεις και να κινείται με υψηλή γνώση των “μυστικών” του καθεστώτος. Οι δηλώσεις του για «απώλεια κυριαρχίας» στα ελληνικά νησιά και οι πιέσεις για αναθεώρηση της κατάστασης σε Θράκη και Δωδεκάνησα τον τοποθετούν στην πιο επιθετική γραμμή. Οι παρεμβάσεις του στη Νέα Υόρκη σχετικά με το τουρκικό μαχητικό KAAN αποκαλύπτουν και τις εσωτερικές του συγκρούσεις με άλλους διαδόχους.
Ευκαιρία ή παθητικότητα;
Παρά τη σαφή τουρκική αναταραχή, η Αθήνα ιστορικά αδυνατεί να εκμεταλλευτεί τα παράθυρα ευκαιρίας που δημιουργούν οι κρίσεις στη γείτονα. Η αστάθεια της Τουρκίας δεν αποκλείεται να πυροδοτήσει απόπειρες εξαγωγής έντασης, ιδιαίτερα σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, με σκοπό την πολιτική συσπείρωση εσωτερικά.
Η διαδοχή Ερντογάν δεν αφορά μόνο την Τουρκία· θα διαμορφώσει το νέο τοπίο των ελληνοτουρκικών σχέσεων για τα επόμενα χρόνια. Η Αθήνα οφείλει να επαγρυπνεί, να επενδύσει σε στοχευμένη διπλωματία και να είναι έτοιμη να ανταποκριθεί σε μια Τουρκία που ίσως αλλάζει πρόσωπο αλλά όχι στρατηγική.