Την Κυριακή 27 Απριλίου 2025 έκανε πρεμιέρα στην ελληνική τηλεόραση ο 8ος κύκλος του ριάλιτι Big Brother, του «τηλεοπτικού αυτοεγκλεισμού», όπως έχει χαρακτηριστεί, που πρωτοεμφανίστηκε στη χώρα μας το 2001 – μόλις μια μέρα πριν την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου.
Η χρονική αυτή σύμπτωση δεν είναι απλώς ιστορική λεπτομέρεια: φώτισε από νωρίς τον ζοφερό παραλληλισμό μεταξύ του ψυχαγωγικού θεάματος παρακολούθησης και της παγκόσμιας στροφής προς την επιτήρηση στο όνομα της ασφάλειας.
Πολλοί πνευματικοί άνθρωποι – από τον Μάριο Πλωρίτη και τον Σαράντο Καργάκο έως τον Ουμπέρτο Έκο και τον Κυριάκο Πλησή – είχαν εγκαίρως κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, βλέποντας στο «Big Brother» όχι απλώς ένα αισθητικά ή ηθικά προβληματικό τηλεοπτικό προϊόν, αλλά ένα σύμπτωμα βαθύτερης κοινωνικής και πολιτικής αλλοίωσης.
Μάριος Πλωρίτης: «Απόλαυση στο μπανιστήρι, παραίτηση από την πολιτική»
Σε επιφυλλίδα του στην εφημερίδα Το Βήμα (3.6.2001), ο δημοσιογράφος και στοχαστής Μάριος Πλωρίτης περιέγραφε τον τηλεθεατή του Big Brother σαν έναν «ματάκια» που έχει εθιστεί στο «μπανιστήρι της καθημερινότητας». Το ριάλιτι, υποστήριζε, δεν είναι μια αθώα ψυχαγωγία, αλλά ένα εργαλείο αποβλάκωσης, που υπονομεύει την ίδια την έννοια του πολίτη:
«Αποβλακώνει τους “λάτρεις” του, τους αποανθρωπίζει, τους καλλιεργεί ηδονοβλεπτικά ένστικτα και, τελικά, τους αποπολιτικοποιεί».
Ο Πλωρίτης δεν περιορίστηκε στην πολιτισμική κριτική, αλλά προχώρησε και σε μια ευθεία σύγκριση με τα συστήματα κρατικής παρακολούθησης: από το δίκτυο Echelon ως τις μορφές ηλεκτρονικού φακελώματος που καταργούν σταδιακά κάθε ίχνος ιδιωτικότητας. Υπέδειξε, με προφητική ακρίβεια, τη σύνδεση ανάμεσα στον θεαματικό και τον κρατικό «Μεγάλο Αδελφό» – ανάμεσα στην εθελούσια έκθεση και στην ανεξέλεγκτη επιτήρηση.
Κυριάκος Πλησής: Η τεχνολογία ως εργαλείο κυριαρχίας
Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκε και ο Κύπριος λογοτέχνης Κυριάκος Πλησής, ο οποίος έγραφε πως το αρχαίο ρητό «ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον» απέκτησε νέα, εφιαλτική σημασία στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας. Δεν πρόκειται πια για μεταφυσική εποπτεία, αλλά για τεχνολογική εξουσία:
«Σήμερα, η υψηλή τεχνολογία όπλισε τον άνθρωπο με τέτοια μέσα, ώστε να μπορεί να εισδύσει ακόμη και στις ενδόμυχες σκέψεις και βουλήσεις των συνανθρώπων του […] Η κατασκοπία σαν χταπόδι αγκαλιάζει όλους τους τομείς».
Κατά τον Πλησή, η αυτονομία κρατών και κοινωνιών διαβρώνεται διαρκώς, καθώς η πληροφορία – προσωπική, οικονομική, στρατηγική – μετατρέπεται σε τομέα ελέγχου και ανταγωνισμού.
Σαράντος Καργάκος: Η δικτατορία του καταναλωτισμού και της πληροφορίας
Ο Σαράντος Καργάκος, από το 1984, είχε διαβλέψει πως οι σύγχρονες κοινωνίες δεν χρειάζονται πλέον έναν ολοκληρωτικό ηγέτη για να επιβάλουν τυραννία – η ίδια η τεχνολογία και η κουλτούρα του καταναλωτισμού επαρκούν.
«Η τεχνοκρατική δικτατορία μπαίνει στη ζωή μας σιγά-σιγά, χωρίς να το καταλαβαίνουμε […] Οι καταναλωτικές κοινωνίες επιβάλλουν την τυραννία του καταναλωτισμού μέσω της διαφήμισης».
Η τηλεόραση, παρατήρησε, λειτουργεί ως «τηλεοθόνη» του Όργουελ: σύμβολο επιτήρησης, μηχανισμός χειραγώγησης, εργαλείο συμμόρφωσης.
Ουμπέρτο Έκο: Το θέαμα μάς τυφλώνει από τον αληθινό έλεγχο
Τέλος, ο Ουμπέρτο Έκο είχε επισημάνει την ειρωνεία πίσω από την τηλεοπτική εκδοχή του Big Brother: όσο εμείς απολαμβάνουμε να παρακολουθούμε λίγους ανθρώπους, κάποιοι άλλοι παρακολουθούν εμάς – παντού, διαρκώς, σιωπηρά.
«Ο τίτλος Μεγάλος Αδελφός μάς βοηθάει να ξεχνάμε ότι την ίδια στιγμή κάποιος γελάει πίσω απ’ την πλάτη μας».
Για τον Έκο, ο τηλεοπτικός Big Brother είναι μια βαλβίδα εκτόνωσης, που αποσπά την προσοχή μας από τον πραγματικό κίνδυνο: τις αόρατες, πανίσχυρες δομές παρακολούθησης που διαμορφώνουν τον σύγχρονο κόσμο.
Η αναβίωση του Big Brother στην ελληνική τηλεόραση – σε μια εποχή όπου το κράτος ετοιμάζεται να εφαρμόσει τον «Προσωπικό Αριθμό», ενώ η τεχνολογική παρακολούθηση εντείνεται – επαναφέρει με ένταση το δίλημμα: διασκέδαση ή εφησυχασμός; Μήπως, τελικά, πίσω από την φαινομενικά αθώα ψυχαγωγία, προβάλλει το πιο ανησυχητικό προσωπείο του σύγχρονου Μεγάλου Αδελφού;
newsprime