Η Ευρώπη προσπαθεί να ισορροπήσει πέντε ταυτόχρονες κρίσεις, πέντε απρόβλεπτα σοκ, όλα σε διαφορετικά στάδια εξέλιξης: οι πρόσφυγες από τη Συρία, το χρέος της περιφέρειας της ευρωζώνης, η παγκόσμια οικονομική πτώση, η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία και οι συνέπειές της, τα εγκλήματα και οι παραβάσεις της Volkswagen.
Η αγαπημένη μεταφορά της θεωρίας του χάους είναι το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας που ξεκινά ανεμοστρόβιλο στην άλλη άκρη του πλανήτη. Μία ακίνδυνη κίνηση που πυροδότησε την κρίση στην Ευρώπη ήταν η απόφαση της Άνγκελα Μέρκελ να ανοίξει τα σύνορα της Γερμανίας για τους πρόσφυγες από τη Συρία. Οι περισσότεροι γερμανοί δέχτηκαν την απόφασή της με χαρά, όμως εκείνη δεν προετοίμασε τη χώρα της, ούτε την υπόλοιπη Ευρώπη, πολιτικά και λογιστικά, γι’ αυτό που θα ακολουθούσε.
Στο Βερολίνο και το Αμβούργο η κατάσταση της στέγασης είναι τόσο απελπιστική, που οι αρχές προετοιμάζουν νομοθέτημα για να κατάσχουν ιδιωτικά, άδεια διαμερίσματα, και στο Αμβούργο και εμπορικά ακίνητα. Έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου οι τοπικές αρχές τερμάτισαν συμβάσεις ενοικίασης για ενοίκους της κοινωνικής στέγασης, για να προσφέρουν καταφύγιο στους πρόσφυγες. Όταν ο δημόσιος τομέας συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο, η ξενοφοβία είναι ελάχιστα μακριά.
Κανείς στη Γερμανία δεν παρατήρησε την αλλαγή στη δημόσια διάθεση πιο γρήγορα από τον Horst Seehofer, αρχηγό της χριστιανοκοινωνικής ένωσης, του συντηρητικού, βαυαρικού κόμματος, αδελφού των χριστιανοδημοκρατών της κυρίας Μέρκελ. Υποστηρίζει πως η Γερμανία θα πληρώνει τις συνέπειες των πολιτικών της κυρίας Μέρκελ για πολύ καιρό. Τα ποσοστά έγκρισης της καγκελάριου, που κάποτε αψηφούσαν τον νόμο της βαρύτητας, έχουν προσφάτων πέσει.
Αυτό που μπορεί κανείς να συμπεράνει είναι πως η προσφυγική κρίση, ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο γεγονός από μόνο του, θα καταλήξει να μειώσει το περιθώριο ελιγμών της Γερμανίας. Όμως δεν είναι αυτός ο μοναδικός παράγοντας. Ένα ακόμη εμπόδιο είναι η παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση. Οι συνέπειές της για την ευρωζώνη δεν είναι ακόμη ορατές, αλλά αυτό πολύ σύντομα μπορεί να αλλάξει.
Όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Simon Tilford του Κέντρου Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης, η ευρωζώνη δε θα μπορέσει να αγνοήσει την παγκόσμια πτώση, καθώς η στρατηγική ανάκαμψής της μετά την κρίση βασίζεται στις καθαρές εξαγωγές. Η ευρωζώνη κατευθύνεται προς ένα πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών ύψους 3,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος φέτος. Είναι γενικός λάθος για μεγάλος οικονομίες όπως η ευρωζώνη να βασίζονται σε πολιτικές τύπου φτωχοποίησης του γείτονα. Τώρα που ο γείτονας – ο υπόλοιπος κόσμος – έχει αρρωστήσει, δεν υπάρχει plan B.
Ο συνδυασμός της οικονομικής επιβράδυνσης και της προσφυγικής κρίσης θα μεταμορφώσει το γερμανικό, δημοσιονομικό πλεόνασμα σε ένα μικρό έλλειμμα, κάτι που δε θα πείραζε υπό κανονικές συνθήκες. Η Γερμανία θα έπρεπε να έχει ένα μικρό έλλειμμα για να στηρίξει την οικονομία της ευρωζώνης. Όμως η Γερμανία έχει επιβάλει στον εαυτό της έναν συνταγματικό νόμο που επιβάλει τη δημοσιονομική ισορροπία κατά τον οικονομικό κύκλο. Μόλις εξαφανιστούν τα πλεονάσματα, το πολιτικό και νομικό περιθώριο για κινήσεις διακριτικής πολιτικής θα έχει χαθεί. Για να το θέσουμε πιο ωμά: οι γερμανοί έχουν αποφασίσει να σπαταλήσουν το πλεόνασμα για τους πρόσφυγες, και όχι την Ελλάδα.
Η μόλις επανεκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση σύντομα θα υποκριθεί πως ξεκινά τις συμφωνηθείσες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Στην καλύτερη περίπτωση, θα τις εφαρμόσει διστακτικά, και όχι ολοκληρωμένα. Μόλις γίνει αυτό, η πρώτη αξιολόγηση του προγράμματος θα αποφασίσει εάν αυτό είναι αρκετό. Εάν είναι αρνητική, το Grexit θα επιστρέψει στην ατζέντα. Όμως ακόμη κι αν είναι θετική, το αποτέλεσμα ίσως να μην είναι τόσο διαφορετικό. Σε αυτήν την περίπτωση η ελληνική κυβέρνηση θα επιμείνει σε ελάφρυνση χρέους. Το ίδιο θα κάνει και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το ΔΝΤ έχει ήδη πει πως δε θα δεχτεί νέα μετατόπιση των δανείων, του τύπου pretend-and-extend. Όμως αυτό είναι το μόνο που θα δεχτεί η Γερμανία. Θα υπάρξει αδιέξοδος για μία ακόμη φορά. Οι μακριές νύχτες στις Βρυξέλλες περιμένουν.
Την ίδια στιγμή, θα θυμηθούμε και πάλι την ανηθικότητα μιας συμφωνίας διάσωσης στην οποία δεν πιστεύει καμία από τις δύο πλευρές. Θα μπορούσε να δουλέψει, όμως αυτό θα απαιτούσε την πολιτικά αδύνατη τριάδα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων, της λιγότερης λιτότητας και της περισσότερης ελάφρυνσης χρέους. Η Ελλάδα και οι πιστωτές της έκλεισαν τη συμφωνία από φόβο. Η κυρία Μέρκελ δεν ήθελε να κατηγορηθεί για ένα Grexit. Ο Αλέξης Τσίπρας, ο έλληνας πρωθυπουργός, φοβόταν ένα παράλληλο νόμισμα, και σε εκείνο το σημείο δεν έβλεπε εναλλακτική από το να υπογράψει στη διακεκομμένη γραμμή.
Το μόνο που έχει αλλάξει από τότε είναι το δημοσιονομικό περιθώριο της Γερμανίας, και το σκάνδαλο της Volkswagen θα το στενέψει ακόμη περισσότερο. Οι ποινές που πιθανώς θα προκύψουν θα μπορούσαν εύκολα να αντιστοιχηθούν με τις υποθετικές απώλειες ενός Grexit. Και αυτές, τελικά, μπορεί να χρηματοδοτηθούν από τους γερμανούς φορολογούμενους.
Ένα από τα ταλέντα της κυρίας Μέρκελ είναι να σπάει περίπλοκα ζητήματα στα συστατικά του. Αυτό, δυστυχώς, δε θα είναι εύκολο με τις πέντε ταυτόχρονες κρίσεις της Ευρώπης. Βρισκόμαστε στο βασίλειο του πραγματικού χάους. Οτιδήποτε μπορεί να συμβεί.