Το ΑΚΠ υπό τον Ταγίπ Ερντογάν σηματοδότησε το τέλος του Κεμαλισμού· το πολιτικό και ιδεολογικό σύστημα, προσωπική επινόηση του Μουσταφά Κεμάλ, το οποίο ανέτρεψε βίαια μιαν ολόκληρη πολιτισμική παράδοση, αλλά εξασφάλισε στην Τουρκία επί μακρόν συνοχή και προστασία από εξωτερικές απειλές.
Ο Κεμαλισμός δεν μπορούσε να παραταθεί επ’ άπειρον, καθώς ο τεχνητός, αυταρχικός και αμυντικός χαρακτήρας του δημιουργούσε μεγάλες δυσκολίες στην μετεξέλιξη και την προσαρμογή στις νέες συνθήκες. Το οικονομικό άνοιγμα της Τουρκίας από την δεκαετία του 1980 και οι επιδράσεις από την Παγκοσμιοποίηση και την ευρωπαϊκή ενοποίηση οδήγησαν τις τουρκικές ελίτ να αναζητήσουν ιδεολογικές και πολιτικές διεξόδους, ώστε να αντιμετωπιστεί εγκαίρως η αναμενόμενη κατάρρευση του κεμαλικού σχήματος.
Αρχικά δοκιμάστηκε ο παλαιός « Παντουρκισμός », των αρχών του 20ου αιώνα. Η ανεξαρτητοποίηση πολλών τουρκοφώνων Δημοκρατιών από την σοβιετική κυριαρχία δημιούργησε ελπίδες να διευρυνθεί η επιρροή της Τουρκίας και, αντιστοίχως, να ενισχυθεί η εθνική τουρκική ταυτότητα. Το σχέδιο αυτό κατέληξε σε αδιέξοδο· η εποχή των ρατσιστικών ιδεολογιών είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί.
Η επόμενη απόπειρα ήταν ο μετριοπαθής Ισλαμισμός του Ταγίπ Ερντογάν, εντυπωσιακά παρόμοιος με τον Ισλαμισμό του Αμπντούλ Χαμίτ του Β΄. Διαπιστώνεται, δηλαδή, ότι οι διατιθέμενες ιδεολογικές λύσεις στο τουρκικό πολιτικό πρόβλημα είναι εξαιρετικά περιορισμένες και με εγγενή προβλήματα.
Ο Ισλαμισμός του ΑΚΠ, σε πρώτη φάση, λειτούργησε ενωτικά στο εσωτερικό. Με την θρησκεία στο επίκεντρο της πολιτικής, αμβλύνθηκε το κουρδικό πρόβλημα, καθώς η πλειονότητα των τουρκοφώνων και των κουρδοφώνων Τούρκων μοιράζονται την σουνιτική ισλαμική εκδοχή. Ταυτοχρόνως, καθώς προβλήθηκε ως υπόδειγμα σύνθεσης Ισλάμ και Δημοκρατίας, μεγιστοποίησε την διεθνή επιρροή της Τουρκίας. Σε συνδυασμό με ένα εντυπωσιακό άνοιγμα της τουρκικής οικονομίας στις διεθνείς αγορές, έμοιαζε η αναγκαία λύση στην απαξίωση του Κεμάλισμού.
Το τουρκικό ισλαμικό σύστημα αγγίζει σήμερα τα όριά του. Οι κρίσεις στην Βόρειο Αφρική και στην Μέση Ανατολή περιόρισαν τις ελπίδες, εγχώριες και διεθνείς, ότι το παράδειγμα αυτό θα συνέβαλε στον δημοκρατικό μετασχηματισμό του μουσουλμανικού κόσμου.
Η Τουρκία έχασε την νεοαποκτηθείσα αίγλη στις μουσουλμανικές χώρες. Η ικανότητα του Ισλαμισμού να ενοποιεί τον ετερογενή πληθυσμό της Τουρκίας μειώθηκε σημαντικά, μετά από τις εξεγέρσεις στην Κωσταντινούπολη το 2013. Η έμφαση στην θρησκεία έφερε στην επιφάνεια την αντιπαλότητα ανάμεσα στους πλειονοτικούς Σουνίτες και τους μειονοτικούς Αλεβίτες, την οποία είχε συγκαλύψει η θεμελιακή κεμαλική αρχή του Laiklik – η γαλλική Laïcité.
Τέλος, το κουρδικό ζήτημα οξύνθηκε και πάλι. Η αστάθεια στο γεωπολιτικό περιβάλλον, η αμφίρροπη στάση της Τουρκίας στην σύγκρουση ανάμεσα στους Κούρδους και το «Ισλαμικό Κράτος» και, τέλος, η εκλογική ενσωμάτωση της πολιτικής αμφισβήτησης του Ερντογάν στο κουρδικό κόμμα έχουν δημιουργήσει εκρηκτικές καταστάσεις. Η πολιτική ελίτ γύρω από τον Ερντογάν, η οποία είχε εκτοπίσει την παλαιά έμπειρη κεμαλική, χαρακτηρίζεται από ηθική παρακμή, ορατή στα διάφορα οικονομικά σκάνδαλα.
Έχοντας εξαντλήσει τον Κεμαλισμό, τον Παντουρκισμό και τον Ισλαμισμό, τι απομένει στην Τουρκία, ώστε να επανα-εξασφαλίσει την συνοχή του εντόνως ετερογενούς πληθυσμού της και να αντισταθεί στην έξωθεν αποσταθεροποίηση ;
Μετά από την ψυχροπολεμική περίοδο σταθερότητας, τα γεωπολιτικά πλαίσια στην πάλαι ποτέ Ανατολή διαλύονται. Η Γιουγκοσλαβία κατακερματίστηκε, η Βόρειος Αφρική και η Μέση Ανατολή φλέγονται, η Ρωσία επεκτείνεται στην Ουκρανία και, τέλος, το « Ισλαμικό Κράτος » καταλύει τα σύνορα του συμφώνου Sykes-Picot. Σήμερα κλονίζονται στην Τουρκία τα ιδεολογικά θεμέλια της κοινωνικής και εδαφικής της συνοχής. Ταυτοχρόνως, για πρώτη φορά, εμφανίζεται να απειλείται η σημαντικότερη αρχή του κεμαλικού οικοδομήματος, δηλαδή η εδαφική ακεραιότητα.
Ενδεχόμενη αποσταθεροποίηση της Τουρκίας θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας στην περιοχή μας. Η Ελλάδα μπορεί να βρεθεί με γεωπολιτικά προβλήματα τα οποία θεωρούμε οριστικά ξεπερασμένα. Η ελληνική οικονομικο-πολιτική κρίση, εν συνδυασμώ με ένα μείζον τουρκικό πρόβλημα, ενδέχεται να εξασθενήσει την κύρια γραμμή αντίστασης του μεσογειακού χώρου έναντι της ρωσικής διείσδυσης· το Αιγαίο μπορεί να καταστεί ζώνη τριβής ανάμεσα στην Ρωσία και την Δύση. Στο παρελθόν, με ανάλογο πρόβλημα, η Ελλάδα διχάστηκε μεταξύ εθνικιστών και κομμουνιστών.
Εις πείσμα της Γεωοικονομίας, η Γεωπολιτική επανέρχεται.
*Διευθυντής Μεταπτυχιακών Σπουδών Γεωπολιτικής στη Σορβόννη
Αρχικά δοκιμάστηκε ο παλαιός « Παντουρκισμός », των αρχών του 20ου αιώνα. Η ανεξαρτητοποίηση πολλών τουρκοφώνων Δημοκρατιών από την σοβιετική κυριαρχία δημιούργησε ελπίδες να διευρυνθεί η επιρροή της Τουρκίας και, αντιστοίχως, να ενισχυθεί η εθνική τουρκική ταυτότητα. Το σχέδιο αυτό κατέληξε σε αδιέξοδο· η εποχή των ρατσιστικών ιδεολογιών είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί. 
Η Τουρκία έχασε την νεοαποκτηθείσα αίγλη στις μουσουλμανικές χώρες. Η ικανότητα του Ισλαμισμού να ενοποιεί τον ετερογενή πληθυσμό της Τουρκίας μειώθηκε σημαντικά, μετά από τις εξεγέρσεις στην Κωσταντινούπολη το 2013. Η έμφαση στην θρησκεία έφερε στην επιφάνεια την αντιπαλότητα ανάμεσα στους πλειονοτικούς Σουνίτες και τους μειονοτικούς Αλεβίτες, την οποία είχε συγκαλύψει η θεμελιακή κεμαλική αρχή του Laiklik – η γαλλική Laïcité.