«Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος παλεύει για να γεννηθεί, ζούμε την εποχή των τεράτων». Αυτή η ρήση του Γκράμσι περιγράφει αδρομερώς όσα αναφέρει ο Ray Dalio σε πρόσφατη ανάλυσή του «Where We Are in the Big Cycle: On the Brink of a Period of Great Disorde». Ειδικότερα, πριν από ενάμιση χρόνο, όταν δημοσίευσε το βιβλίο του «Αρχές για την Αντιμετώπιση της Μεταβαλλόμενης Παγκόσμιας Τάξης», ο ιδρυτής της Bridgewater, Ray Dalio, περιέγραψε πέντε μεγάλες δυνάμεις, που καθορίζουν σχεδόν τα πάντα:
1) την πίστωση/χρέος /αγορά/οικονομικό κύκλο,
2) τον εσωτερικό κύκλο ειρήνης/σύγκρουσης, που διαμορφώνει την εσωτερική τάξη,
3) τον εξωτερικό κύκλο ειρήνης/σύγκρουσης, που διαμορφώνει τη διεθνή τάξη,
4) πράξεις της φύσης (π.χ. ξηρασίες, πλημμύρες και πανδημίες),
και 5) την ανθρώπινη εφευρετικότητα/τεχνολογία.
Ο ιδρυτής της Bridgewater εξήγησε πώς τα παραπάνω πέντε αλληλεπιδρούν για να οδηγήσουν -σχεδόν πάντα- σε αυτό που ονόμασε «Μεγάλο Κύκλο», αλλά και με ποιον τρόπο τα μαθήματα που πήρε από τη μελέτη της Ιστορίας τον οδήγησαν να πιστέψει ότι βρισκόμαστε τροχιά μεγάλης αναταραχής, με μεγάλες οικονομικές αναταράξεις.
Περίληψη του μεγάλου κύκλου…
«Τα τελευταία χρόνια παρατήρησα μια σειρά από μεγάλες δυνάμεις να επιδρούν σε μεγέθη πρωτόγνωρα… Οι ίδιες δυνάμεις επιδρούσαν κατά την περίοδο 1930-45. Η μελέτη των αποθεματικών νομισμάτων και των χωρών πίσω από αυτά τα τελευταία 500 χρόνια, ήτοι της ανόδου και της παρακμής των δυναστείων της Κίνας τα τελευταία 2.000 χρόνια μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως τα ίδια πράγματα συμβαίνουν ξανά και ξανά για τους ίδιους σχεδόν λόγους…
Με βάση α) το μοντέλο μου για το πώς λειτουργεί η «μηχανή», β) τους δείκτες για το πού βρίσκονται τα πράγματα και γ) την ορμή πίσω από τους προαναφερθέντες δείκτες, η παγκόσμια τάξη βρίσκεται στο χείλος τριών έως πέντε επώδυνων σεισμικών μετατοπίσεων… Εάν μάλιστα οι φόβοι λάβουν σάρκα και οστά, θα διαταράξουν τις εγχώριες και παγκόσμιες τάξεις με τρόπους που δεν έχουμε δει ποτέ στη ζωή μας, αλλά έχουν συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν στην ιστορία» αναφέρει ο Ray Dalio.
Πέντε μεγάλες δυνάμεις
Οι πέντε μεγάλες δυνάμεις που οδηγούν σχεδόν τα πάντα είναι…
1 Η συσσώρευση τεράστιων ποσών χρέους που αγοράζονται από τις κεντρικές τράπεζες μέσω της εκτύπωσης χρήματος και της αγοράς του χρέους (δηλαδή, της δημιουργίας εσόδων από χρέος). Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση των ΗΠΑ όσο και άλλες κυβερνήσεις χρηματοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό τόσο από δανεικά όσο και εκτυπώνοντας πολλά των χρημάτων.
2 Μεγάλες συγκρούσεις εντός χωρών, που προκλήθηκαν από τα μεγαλύτερα κενά πλούτου και αξιών στη διάρκεια της ζωής μας, τα οποία οδηγούν στην εμφάνιση λαϊκιστών της αριστεράς τε και της δεξιάς, που μάχονται μεταξύ τους.
3 Μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ χωρών που προκύπτουν από την ανάδυση νέων δυνάμεων (τώρα το πιο σημαντικό είναι η Κίνα) που γίνονται σχεδόν αρκετά ισχυρές ώστε να είναι σε θέση να αμφισβητήσουν τις υπάρχουσες παγκόσμιες δυνάμεις (κυρίως τις ΗΠΑ) και την παγκόσμια τάξη (κυρίως την αμερικανική παγκόσμια τάξη).
4 Ακραία φυσικά φαινόμενα (ξηρασίες, πλημμύρες και πανδημίες)—δηλαδή, κλιματική αλλαγή.
5 Τεχνολογικές αλλαγές—π.χ., η Πρώτη και η Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση, η πληροφορική και το διαδίκτυο, η τεχνητή νοημοσύνη. Κάθε δύναμη, και το πιο σημαντικό, ο συνδυασμός τους, εμφανίζεται τώρα στον μεγαλύτερο βαθμό από την περίοδο 1930-45 και σε επίπεδα μεγέθους παρόμοια με εκείνα που υπήρχαν λίγο πριν από προηγούμενες καταστροφές.
Πώς λειτουργεί ο κόσμος…
Στη συνέχεια, όπως μεταδίδει το Bankingnews, σύμφωνα με τον Ray Dalio, ο τρόπος που λειτουργεί ο κόσμος μοιάζει με αυτό:
Η ανοδική κεκλιμένη γραμμή αντιπροσωπεύει την εξελικτική πρόοδο στη γνώση και τις τεχνολογίες. Λόγω αυτής της προόδου, η παραγωγικότητα και το βιοτικό επίπεδο έχουν βελτιωθεί πολύ… Αυτό αποτυπώνεται στα περισσότερα στατιστικά στοιχεία, όπως το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα, το προσδόκιμο ζωής και τα επίπεδα διατροφής και υγειονομικής περίθαλψης. Και ενώ διαπιστώνεται εξελικτική ανοδική τάση ως μια σταθερή ανοδική κεκλιμένη γραμμή, ο ρυθμός μάθησης και προόδου ποικίλλει.
Όσο για αυτό που συμβαίνει τώρα, είναι προφανές ότι ο κόσμος βρίσκεται στο χείλος μιας από τις μεγαλύτερες αλλαγές που έγιναν ποτέ, κυρίως λόγω της προόδου στην τεχνητή νοημοσύνη. Τέτοιες αλλαγές πάντα είχαν και σίγουρα θα έχουν μεγάλες συνέπειες που είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν με ακρίβεια. Αν υπάρξει σωστή διαχείριση, τα οφέλη ενδέχεται να πολλά… Διαφορετικά, οι κλυδωνισμοί μπορεί να είναι πρωτόγνωροι.
Οι δύο κυματιστές γραμμές στο γράφημα που κινούνται γύρω από τη γραμμή της εξελικτικής ανοδικής τάσης αντιπροσωπεύουν τους δύο πιο σημαντικούς κύκλους. Η γραμμή wavier αντιπροσωπεύει τον βραχυπρόθεσμο κύκλο χρέους που στο παρελθόν είχε διάρκεια περίπου επτά χρόνια κατά μέσο όρο, με ελάχιστο τα τρία χρόνια και μέγιστο 15 χρόνια. Αυτές οι οικονομικές/οικονομικές αλλαγές συνοδεύτηκαν από πολιτικές αλλαγές στο εσωτερικό των χωρών και γεωπολιτικές αλλαγές.
Πιο συγκεκριμένα, ο μικρότερος, βραχυπρόθεσμος κύκλος που αντιπροσωπεύεται από τη γραμμή wavier οφείλεται κατά κύριο λόγο στον βραχυπρόθεσμο πιστωτικό/χρέος/αγορά/οικονομικό κύκλο (γνωστός και ως επιχειρηματικός κύκλος) και στις πολιτικές αλλαγές που τον συνοδεύουν.
Είναι ο κύκλος που αποτελείται από περιόδους:
1) οικονομικής αδυναμίας και πτώσης του πληθωρισμού (ως φαινόμενο το ονομάζουμε ύφεση), που οδηγούν στις εξής καταστάσεις:
2) οι κεντρικές τράπεζες τονώνουν την πιστωτική ανάπτυξη και την οικονομική ανάπτυξη, κάτι που τελικά οδηγεί σε:
3) πληθωρισμό, που οδηγεί:
4) τις κεντρικές τράπεζες σε σύσφιξη, που προκαλεί:
5) πιστωτική συρρίκνωση/συσσώρευση χρέους/αγορά/οικονομικά προβλήματα που οδηγούν σε ύφεση.
Βρισκόμαστε τώρα στη δύσκολη φάση να καταπολεμήσουμε τον πληθωρισμό αυτού του κύκλου, λίγο πριν από την οικονομική συρρίκνωση, που είναι πιθανό να συμβεί τα επόμενα ή δύο χρόνια στην οικονομία. Ο βραχυπρόθεσμος πολιτικός κύκλος κινείται σε συγχρονισμό με τον βραχυπρόθεσμο κύκλο πίστωσης/χρέους/αγοράς/οικονομίας. Όσο για το πού κατευθύνονται αυτοί οι κύκλοι, ο οικονομικός/χρηματοπιστωτικός πιθανότατα δείχνει σε περίοδο αδυναμίας και ο πολιτικός πως έρχονται ταραχώδη χρόνια.
Σε όλη την ιστορία, αυτοί οι βραχυπρόθεσμοι κύκλοι έχουν συσσωρευτεί σε μεγάλους μακροπρόθεσμους κύκλους (διάρκειας 75 ετών κατά μέσο όρο, δίνουν ή παίρνουν 50 χρόνια) στους οποίους:
1) τα στοιχεία ενεργητικού (ομόλογα) και οι υποχρεώσεις αυξήθηκαν σε ποσά που δεν ήταν βιώσιμα, γεγονός που απαιτούσε μεγάλες οικονομικές/οικονομικές αναδιαρθρώσεις και νέες οικονομικές πραγματικότητες,
2) ο πλούτος, οι αξίες και τα πολιτικά κενά αυξήθηκαν σε επίπεδα που δεν ήταν βιώσιμα, γεγονός που ανέτρεψε τις εσωτερικές πολιτικές τάξεις,
και 3) η παρακμή των παλαιότερων ισχυρών χωρών φέρνει στην επιφάνεια νέους ισχυρούς παίκτες…
Μαζί, αυτές οι τρεις δυνάμεις οδηγούν σε μεγάλες οικονομικές, πολιτικές και γεωπολιτικές σεισμικές αλλαγές στις παγκόσμιες τάξεις.
Από οικονομικής απόψεως, οι σεισμικές μετατοπίσεις είχαν πάντα τη μορφή υπερβολικά μεγάλων χρεών που δεν μπορούσαν να πληρωθούν με πραγματικά χρήματα, με αποτέλεσμα προβλήματα χρέους, που οδήγησαν σε μεγάλες αναδιαρθρώσεις χρέους μέσω διαγραφής και δημιουργίας εσόδων χρέους.
Στο παρελθόν, αυτό συνήθως συνοδευόταν από μια ευρύτερη αναδιάρθρωση των εγχώριων και/ή παγκόσμιων τάξεων ή/και γεωπολιτικών αλλαγών. Η γραμμή Big Cycle που βυθίζεται στο γράφημα αντιπροσωπεύει τη μεγάλη κατάρρευση της παλιάς τάξης που οδηγεί στην αναδιάρθρωση για τη δημιουργία της νέας τάξης.
Πού είμαστε στον μεγάλο κύκλο και πού κατευθυνόμαστε…
Σύμφωνα με τον Ray Dalio, η τελευταία μεγάλη αλλαγή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων έγινε την περίοδο 1930-45, οπότε είχαμε ύφεση και πόλεμο. Αμέσως μετά το τέλος της, υπήρξαν νέες παγκόσμιες νομισματικές, πολιτικές και γεωπολιτικές τάξεις. Από το 1945 υπήρξαν 12 και μισοί κύκλοι πίστωσης/χρέους/αγοράς/οικονομίας και συναφείς πολιτικές κυκλικές διακυμάνσεις.
Βρισκόμαστε τώρα περίπου στα μισά του 13ου κύκλου βραχυπρόθεσμου χρέους – αυτός έρχεται όταν η αυστηροποίηση για την καταπολέμηση του πληθωρισμού προκαλεί ρωγμές στις χρηματοπιστωτικές αγορές, λίγο πριν γίνει η οικονομική συρρίκνωση μέρος του κύκλου.
Εξετάζοντας τον μακροπρόθεσμο κύκλο του χρέους, τα επίπεδα χρέους έχουν γίνει μη βιώσιμα λόγω κακής οικονομικής κατάστασης… Και τα χρέη προβλέπεται να αυξηθούν τόσο πολύ, που θα πρέπει να αγοραστούν από τις κεντρικές τράπεζες. Δεδομένων αυτών των συνθηκών, φαίνεται ότι τα επιτόκια, που είναι αρκετά υψηλά, θα γίνουν αφόρητα υψηλά για τους δανειολήπτες-οφειλέτες.
Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα είναι κοντά στο σημείο όπου θα χρειαστούν μεγάλες αναδιαρθρώσεις. Όσον αφορά τις εσωτερικές πολιτικές συνθήκες, υπάρχει αυξανόμενος λαϊκιστικός εξτρεμισμός στις περισσότερες χώρες (κυρίως στις ΗΠΑ) και μια συρρικνούμενη μέση (αυτή είναι ακόμα η πλειοψηφία). Σύμφωνα με τους περισσότερους δείκτες, οι ΗΠΑ και η σύγχρονη οικονομία βρίσκονται σαφώς στο τελευταίο Στάδιο 5 («Όταν υπάρχουν κακές οικονομικές συνθήκες και έντονες συγκρούσεις»), που έρχεται λίγο πριν από κάποιου είδους ανεξέλεγκτη μάχη ή κάποια μορφή εμφυλίου πολέμου…
Τι έρχεται…
Όσο για το τι είναι μπροστά, οι ΗΠΑ θα εισέλθουν σε μια μεγάλη εκλογική χρονιά κατά την οποία οι 33 έδρες της Γερουσίας, η προεδρία και ο έλεγχος της Βουλής θα τύχουν διεκδίκησης από έναν μεγάλο αριθμό λαϊκιστών υποψηφίων υπό κάκιστες οικονομικές συνθήκες.
«Αυτό θα είναι επικίνδυνο» λέει ο Ray Dalio, και συνεχίζει: «Η τήρηση κανόνων και ο συμβιβασμός, που απαιτείται για να λειτουργήσουν οι δημοκρατίες, θα δοκιμαστούν. Επειδή οι λαϊκιστές είναι αφοσιωμένοι στη νίκη με κάθε κόστος και δεν είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν, οι μάχες θα είναι έντονες… Κάθε μία από αυτές τις δυνάμεις είναι μέρος του συστήματος. Για παράδειγμα, η αύξηση του ανώτατου ορίου χρέους δεν θα πάει τόσο ομαλά όσο περιμένουν οι περισσότεροι. Επίσης, σε αυτό το εκλογικό έτος, η διαμάχη με την Κίνα θα ενταθεί, επειδή οι περισσότεροι είναι κατά της Κίνας. Επομένως όσοι είναι υποψήφιοι θα θέλουν να ξεπεράσουν τους αντιπάλους του, σε ό,τι αφορά την κινεζοφοβία. Ας μην ξεχνάμε και την υποσχεθείσα εκ μέρους των ΗΠΑ υποστήριξη στην Ταϊβάν…».
Έτσι, τέσσερις από αυτές τις πέντε μεγάλες δυνάμεις (δηλαδή, η οικονομική, η εσωτερική σύγκρουση, η εξωτερική σύγκρουση και οι πράξεις της φύσης μία) φαίνεται πιο πιθανό να είναι επώδυνοι «διαταράκτες» της παγκόσμιας τάξης.
Το πέμπτο -η ανθρώπινη εφευρετικότητα/τεχνολογία- είναι πιθανό να προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση, αν και είναι δύσκολο να πούμε με ποιους τρόπους. Όταν αυτές οι δυνάμεις συσσωρεύονται στα μεγέθη που βλέπουμε τώρα, η ιστορία έχει δείξει ότι είναι πιθανό να βιώσουμε σεισμικές αλλαγές στο χρηματοοικονομικό τοπίο και την τάξη σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Για αυτούς τους λόγους, μου φαίνεται ότι βρισκόμαστε εδώ…:
Συμπέρασμα
Συνοψίζοντας, 1) ο κόσμος σίγουρα αλλάζει και σίγουρα θα αλλάξει δραματικά
και 2) το πόσο καλά θα πάει αυτό θα εξαρτηθεί από το πόσο καλά θα τύχουν διαχείρισης οι αλλαγές.
Εάν οι άνθρωποι που έχουν τα χέρια τους στους μοχλούς της εξουσίας επικεντρωθούν να μεγιστοποιήσουν τα δικά τους οφέλη, τα πράγματα δεν θα πάνε καλά.
Ωστόσο, η ιστορία έχει δείξει ότι η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος έχει αποδειχθεί πιο ισχυρή δύναμη από την επιδίωξη συλλογικών συμφερόντων.
Ας προετοιμαζόμαστε για το χειρότερο, καταλήγει ο Dalio.
primenews