Ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας σαφώς δεν περιορίζεται πλέον στο Ισραήλ και τη Χαμάς. Στις 25 Δεκεμβρίου, μια ισραηλινή αεροπορική επιδρομή σκότωσε έναν ανώτερο αξιωματούχο των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν σε συνοικία της Δαμασκού. Και στις 2 Ιανουαρίου έπεφτε νεκρός από επίθεση ισραηλινών drones στη νότια Βηρυτό ο Σαλέχ Αλ Αρούρι, το Νο 2 της Χαμάς και ιδρυτής της στρατιωτικής πτέρυγας της.
Η Χεζμπολάχ και το Ισραήλ ανταλλάσσουν πυρά σχεδόν καθημερινά από τις 7 Οκτωβρίου και το Ισραήλ έχει δολοφονήσει πολλά ανώτερα στελέχη της σιιτικής εξτρεμιστικής οργάνωσης του Λιβάνου. Στην Ερυθρά Θάλασσα, οι Χούθι, και αυτοί σιίτες, έχουν επιτεθεί ανελέητα στην εμπορική ναυτιλία, αναγκάζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο να χτυπήσουν στόχους στην Υεμένη.
Και μετά από ένα χτύπημα drone από μια νέα και σκιώδη σιιτική ομάδα-ομπρέλα που ονομάζεται Ισλαμική Αντίσταση στο Ιράκ και σκότωσε τρεις Αμερικανούς στρατιωτικούς σε στρατιωτικό φυλάκιο στην Ιορδανία στα τέλη Ιανουαρίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες απάντησαν με μια σειρά επιδρομών σε δεκάδες στόχους στο Ιράκ και τη Συρία.
Σύμφωνα με ανάλυση του Foreign Affairs, όλα αυτά τα σημεία ανάφλεξης δείχνουν την αυξανόμενη εμβέλεια του λεγόμενου «άξονα αντίστασης», της ομάδας πολιτοφυλακών που υποστηρίζονται από το Ιράν και επιτίθενται στα συμφέροντα του Ισραήλ και των ΗΠΑ σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Όλες οι εξτρεμιστικές αυτές οργανώσεις εκφράζουν τη στήριξή τους στη Χαμάς, μία σουνιτική τρομοκρατική οργάνωση. Και αυτό αποκαλύπτει τον βαθμό στον οποίο ο πόλεμος στη Γάζα έχει λειάνει τους σεχταριστικούς διαχωρισμούς που συχνά έχουν διαμορφώσει την περιοχή.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι εμφύλιοι πόλεμοι στο Ιράκ, τη Συρία και την Υεμένη είχαν όλοι μια σιιτική-σουνιτική συνιστώσα. Εδώ και χρόνια, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία επικαλούνται την θρησκευτική πίστη στον μακροχρόνιο αγώνα τους για περιφερειακή κυριαρχία. Ωστόσο, ο πόλεμος στη Γάζα αψήφησε αυτήν την ένταση: οι Παλαιστίνιοι είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία σουνίτες μουσουλμάνοι και η Χαμάς αναδύθηκε από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, το πιο σημαντικό σουνιτικό ισλαμιστικό κίνημα, με ρίζες στην Αίγυπτο. Κι όμως η Χαμάς βρήκε μερικούς από τους ισχυρότερους συμμάχους της σε ομάδες και καθεστώτα υπό την ηγεσία των Σιιτών στο Ιράν, το Ιράκ, τον Λίβανο, τη Συρία και την Υεμένη.
Πώς ήρθε κοντά με τους Σιίτες η σουνιτική Χαμάς
Η εξήγηση σε αυτό το παράδοξο, όπως εξηγεί το Foreign Affairs, βρίσκεται στην ιδιαίτερη θέση που κατείχε από καιρό ο αγώνας των Παλαιστινίων για ένα κράτος μεταξύ των απλών Σουνιτών και Σιιτών. Ο πόλεμος που κήρυξε το Ισραήλ στη Χαμάς και κυρίως η απόφασή του να ισοπεδώσει τη Γάζα μετέτρεψε αυτό το συναίσθημα σε μια ισχυρή ενωτική δύναμη.
Η δεινή κατάσταση των Παλαιστινίων αποτελεί εδώ και καιρό ένα κοινό σημείο συγκέντρωσης σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο. Και τα τελευταία χρόνια, καθώς οι Σουνίτες Άραβες ηγέτες επιδίωξαν συμφωνίες «ομαλοποίησης» των σχέσεων με το Ισραήλ και αγνοούσαν όλο και περισσότερο το παλαιστινιακό ζήτημα, η ιρανική κυβέρνηση και οι σιίτες σύμμαχοί της έγιναν οι κύριοι υποστηρικτές της παλαιστινιακής ένοπλης αντίστασης.
Με τη σειρά τους, οι περιφερειακές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της προσέγγισης του Μαρτίου 2023 μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, οι συνεχιζόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες Χούθι – Σαουδικής Αραβίας και εντός Υεμένης, και η μεταβαλλόμενη δυναμική στο Ιράκ και τον Λίβανο, έχουν κάνει το σεχταριστικό χάσμα πολύ λιγότερο εμφανές.
Η διαμόρφωση του πανισλαμικού μετώπου
Τώρα, μετά από σχεδόν τέσσερις μήνες καταστροφικού πολέμου, με πάνω από 28.000 νεκρούς στη Γάζα, οι εξελίξεις έχουν αφυπνίσει ένα πανισλαμικό μέτωπο που περιλαμβάνει σουνίτες πολίτες, οι οποίοι αντιτίθενται στη συντριπτική τους πλειοψηφία στην ομαλοποίηση των σχέσεων των χωρών τους με το Ισραήλ, αλλά και τις εξτρεμιστικές σιιτικές ομάδες που αποτελούν τον πυρήνα των δυνάμεων αντίστασης του Ιράν.
«Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους τους, αυτή η εξέλιξη αποτελεί μια στρατηγική πρόκληση που υπερβαίνει κατά πολύ την αντιμετώπιση των ιρακινών πολιτοφυλακών και των Χούθι με στοχευμένα πλήγματα» προειδοποιεί το Foreign Affairs.
Συγκεντρώνοντας μια μακροχρόνια διχασμένη περιοχή, ο πόλεμος στη Γάζα απειλεί να υπονομεύσει περαιτέρω την επιρροή των ΗΠΑ και, μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να καταστήσει αβάσιμες πολλές στρατιωτικές αποστολές των ΗΠΑ. Αυτή η νέα ενότητα εγείρει επίσης σημαντικά εμπόδια σε οποιεσδήποτε προσπάθειες υπό τις Ηνωμένες Πολιτείες για την επιβολή μιας ειρηνευτικής συμφωνίας από πάνω προς τα κάτω που αποκλείει τους Παλαιστίνιους ισλαμιστές.
Όταν οι Σουνίτες έβλεπαν τους Σιίτες ως μεγάλη απειλή
Δογματικά, η διαίρεση Σιιτών-Σουνιτών αφορά τη διαδοχή του Προφήτη Μωάμεθ, με τους Σουνίτες να υποστηρίζουν ότι οι διάδοχοί του, γνωστοί ως χαλίφηδες, επρόκειτο να επιλεγούν από την κοινότητα των πλησιέστερων πρώτων οπαδών του και οι Σιίτες να ορίζουν ότι οι διάδοχοί τους, προέρχονται απευθείας από τον Προφήτη Μωάμεθ.
Η πλειονότητα των μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο είναι Σουνίτες. Οι Σιίτες έχουν ως επίκεντρο το Ιράν, μετά τη μεταστροφή των Ιρανών από τη δυναστεία των Σαφαβιδών σε δωδεκαθεϊστικό σιισμό τον δέκατο έκτο αιώνα, και στο Ιράκ, όπου οι Σιίτες αποτελούσαν την πλειοψηφία. Υπήρχαν επίσης σημαντικές σιιτικές κοινότητες στον Λίβανο, την Υεμένη.
Οι περισσότεροι ηγέτες στην Αραβική Μέση Ανατολή θεωρούσαν την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και την υποστήριξή της στα επαναστατικά κινήματα σε όλη την περιοχή ως σημαντική απειλή. Αυτά τα κράτη υπό την ηγεσία των Σουνιτών φοβήθηκαν ότι η ιρανική επανάσταση θα ενδυναμώσει τις σιιτικές κοινότητες και τα ισλαμιστικά κινήματα στις χώρες τους, θα αμφισβητήσουν την κεντρική τους θέση στον αραβικό και ισλαμικό κόσμο και θα περιέπλεκε τις σχέσεις τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Και όταν το καθεστώς Μπάαθ του Ιράκ εισέβαλε στο Ιράν το 1980, η PLO και άλλες παλαιστινιακές ομάδες τάχθηκαν στο πλευρό της Βαγδάτης, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι σχέσεις με το Ιράκ και τα κράτη του Κόλπου είχαν προτεραιότητα έναντι της Τεχεράνης.
Πώς οι ΗΠΑ όξυναν τις σεχταριστικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή
Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, οι άστοχες παρεμβάσεις των ΗΠΑ ενέτειναν σε μεγάλο βαθμό τη σεχταριστική σύγκρουση σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, βοηθώντας να ενθαρρυνθούν πολλές από τις ένοπλες ομάδες με τις οποίες η κυβέρνηση Μπάιντεν έρχεται σήμερα αντιμέτωπη.
Η υπό την ηγεσία των ΗΠΑ εισβολή στο Ιράκ έφερε στην εξουσία τα σιιτικά ισλαμιστικά κόμματα που ήταν ως επί το πλείστον εξόριστα στο Ιράν και τη Συρία, Έδωσε επίσης νέα ώθηση στους σουνίτες εξτρεμιστές, όπως η Αλ Κάιντα, στο Ιράκ, πυροδοτώντας τον αιματηρό ιρακινό εμφύλιο που τελικά οδήγησε τόσο στο Ισλαμικό Κράτος, γνωστό και ως ISIS, όσο και στις σιιτικές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν και στοχεύουν σήμερα δυνάμεις των ΗΠΑ στο Ιράκ, την Ιορδανία και τη Συρία.
Η λάθος εκτίμηση της Δύσης
Μετά από δύο δεκαετίες βίας μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών και τις βάναυσες προσπάθειες του ISIS να ιδρύσει ένα χαλιφάτο, πολλοί στη Δύση περίμεναν ότι ένα σουνιτικό ισλαμιστικό κίνημα όπως η Χαμάς θα έβρισκε περιορισμένη λαϊκή υποστήριξη στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), μια νέα γενιά ηγετών των Αράβων φαινόταν να ενδιαφέρεται λιγότερο για τους Παλαιστίνιους και περισσότερο για την προηγμένη τεχνολογία επιτήρησης και τους επιχειρηματικούς δεσμούς που είχε να προσφέρει το Ισραήλ.
Και σε χώρες όπως το Ιράν και το Ιράκ, οι πληθυσμοί ήταν κατά κύριο λόγο σιίτες και πιθανώς απίθανο να κινητοποιηθούν από την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση.
Αυτές οι λανθασμένες υποθέσεις συνέβαλαν στην προώθηση των προσπαθειών των ΗΠΑ να πιέσουν τις μοναρχίες του Κόλπου και άλλα αραβικά κράτη να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις με το Ισραήλ, ακόμη και εν απουσία οποιουδήποτε βιώσιμου σχεδίου για τη συγκρότηση παλαιστινιακού κράτους.