ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΠΑΧΟΥΜΑ*
Το παρόν άρθρο, το οποίο θα διασπαστεί σε δύο μέρη, εστιάζει στη στρατιωτική Επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας” των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Afrin της βόρειας Συρίας.
Θα επιχειρηθεί -μέσω της παρουσίασης των αντικρουόμενων επιχειρημάτων των αναλυτών του Διεθνούς Δικαίου- μια νομική ανάλυσή της, η οποία τελικά θα οδηγήσει στο συμπέρασμα αν πρόκειται για μια Επιχείρηση νόμιμη και σύμφωνη με το Διεθνές Δίκαιο ή όχι.
Οι Κύριοι “Δρώντες” Στην Περιοχή – Σύντομη Παρουσίαση Της Επιχείρησης Στην Afrin – Ο Στόχος Των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων
Στις 20 Ιανουαρίου 2018, η Τουρκία ξεκίνησε την Επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας” στη βόρεια Συρία και, συγκεκριμένα, στην Afrin. Αναφορικά με την τελευταία, πρόκειται για μια συριακή πόλη που βρίσκεται πολύ κοντά στα σύνορα της Τουρκίας, καθώς απέχει μόλις 28 χιλιόμετρα από τον τουρκικό συνοριακό σταθμό Öncüpınar, ο οποίος αποτελεί και είσοδο στη Συρία.
Η πόλη κατοικείται από σχεδόν 49.000 κατοίκους, το 74% των οποίων είναι Κούρδοι και το 25% Άραβες. Σε συντριπτικό ποσοστό (σχεδόν 90%) οι κάτοικοι της Afrin είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι.
Η πόλη βρίσκεται υπό τον έλεγχο των “Μονάδων Προστασίας του Λαού” (Αγγλικά: People’s Protection Units, Κουρδικά: Yekîneyên Parastina Gel – YPG), μιας κουρδικής κυρίως πολιτοφυλακής που δραστηριοποιείται στη Συρία, και αποτελεί την κύρια συνιστώσα των “Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων” (Αγγλικά: Syrian Democratic Forces – SDF), της “Δημοκρατικής Ομοσπονδίας της Βορείου Συρίας” (Αγγλικά: Democratic Federation of Northern Syria – DFNS) (DRK Insight, 2017).
Για να γίνουν κατανοητοί οι παραπάνω όροι, αναφέρεται ότι ως “Δημοκρατική Ομοσπονδία της Βορείου Συρίας” ή, αλλιώς, “Δυτικό Κουρδιστάν” ή “Rojava” νοείται μία de facto αυτόνομη περιοχή στη βόρεια και βορειοδυτική Συρία.
Το Δυτικό Κουρδιστάν διοικητικά αποτελείται από τρία καντόνια, αυτά της Jazeera, του Ευφράτη και της Afrin, και δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως αυτόνομο από τη συριακή κυβέρνηση Assad.
Από την άλλη, οι Κούρδοι θεωρούν το Δυτικό Κουρδιστάν ως ένα από τα τέσσερα μέρη ενός “Μεγάλου Κουρδιστάν” – δηλαδή, ως μέρος ενός ενιαίου Κουρδικού Κράτους που συμπεριλαμβάνει επίσης μέρη της νοτιοανατολικής Τουρκίας (Βόρειο Κουρδιστάν), του βορείου Ιράκ (Νότιο Κουρδιστάν) και του δυτικού Ιράν (Ανατολικό Κουρδιστάν).
Ωστόσο, τόσο η κυβέρνηση του Δυτικού Κουρδιστάν όσο και η κοινωνία του είναι πολυεθνικές, και δεν αποτελούνται μόνο από Κούρδους. Πρέπει, επίσης, να επισημανθεί πως το Δυτικό Κουρδιστάν συμμετέχει ενεργά στον Συριακό Εμφύλιο Πόλεμο μέσω της συνταγματικά αναγνωρισμένης στρατιωτικής του δύναμης, η οποία είναι γνωστή ως “Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις”, και αποτελεί μια πολυεθνική και πολυθρησκευτική συμμαχία μεταξύ τριάντα δύο πολιτοφυλακών, κυρίως Κουρδικών και Αραβικών, με συνολική δυναμική 30.000 ανδρών.
Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις μάχονται το Ισλαμικό Κράτος, κατακτώντας, μάλιστα, εδάφη σε σημαντικές περιοχές – όπως στην Al-Hawl, στο Shaddadi, στο φράγμα του Tishrin και στις πόλεις Afrin και Manbij (Sherko, F., 2017), (James, K., 2017).
Οι Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), που -όπως προαναφέρθηκε- ελέγχουν σήμερα την Afrin, αποτέλεσαν τη βάση των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων και, ως εκ τούτου, οι τελευταίες θεωρούνται “θυγατρικές” των πρώτων.
Σήμερα, η συμμετοχή των YPG στις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις αγγίζει το 70% του συνολικού αριθμού των μαχητών που οι τελευταίες διαθέτουν. Έπειτα, οι YPG είναι στενά συνδεδεμένες με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK) και το Κουρδικό Συριακό Κόμμα (PYD), τα οποία η Τουρκία θεωρεί τρομοκρατικές οργανώσεις (Lund, A., 2016), (Kaymakci, F., 2018).
Όσον αφορά στους στόχους που έχει θέσει η Τουρκία για τη συγκεκριμένη στρατιωτική Επιχείρηση, σύμφωνα με δηλώσεις του Πρωθυπουργού της Τουρκίας, Binali Yıldırım, “οι ένοπλες δυνάμεις μας ξεκίνησαν μια αεροπορική Επιχείρηση για να καταστρέψουν στοιχεία των Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG) στην Afrin.
Πρόκειται για μια Επιχείρηση κατά της τρομοκρατίας”. Επιπλέον, το τουρκικό γενικό επιτελείο ανακοίνωσε κατά την έναρξη της Επιχείρησης ότι “οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ξεκίνησαν την Επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας” για να διασφαλίσουν τη σταθερότητα και την ασφάλεια των συνόρων και της περιοχής.
Την πρώτη κιόλας μέρα της Επιχείρησης ο τουρκικός στρατός έπληξε καταφύγια και κρησφύγετα που χρησιμοποιούν τα μέλη τριών τρομοκρατικών οργανώσεων, του PKK του PYD και των YPG, αλλά και στόχους του Ισλαμικού Κράτους – οργανώσεων, δηλαδή, που έβαλαν εναντίον τουρκικών θέσεων εντός της Τουρκίας”. Ο Τούρκος Πρόεδρος Erdoğan σε ομιλία του υποστήριξε ότι “η Επιχείρηση αυτή θα είναι ωφέλιμη και για τη Συρία, αλλά και για την προστασία των συνόρων 910 χιλιομέτρων που οι δυο χώρες μοιράζονται”.
Σύμφωνα με τον Τούρκο Πρόεδρο, “με την περιοχή κοντά στην τουρκική μεθόριο να ελέγχεται σε μεγάλο ποσοστό από μη κρατικές ένοπλες τρομοκρατικές ομάδες, απειλείται και η εδαφική ακεραιότητα της Συρίας.
Με την Επιχείρησή μας δεν προστατεύουμε μόνο τα εθνικά μας συμφέροντα, αλλά μια ενδεχόμενη επιτυχία στην Afrin ενάντια των YPG θα σημαίνει την αποτροπή εμφάνισης στη βόρεια Συρία μιας ισχυρής ξεχωριστής οντότητας υπό την κηδεμονία του PKK. Άρα, η επιτυχία μας στην Afrin είναι επιτυχία και της νόμιμης κυβέρνησης της Συρίας” (Iefimerida, 2018).
Βέβαια, αυτό που δεν αναφέρει εδώ ο Πρόεδρος Erdoğan είναι πως στην Επιχείρηση, εκτός από τις τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις, συμμετέχει και ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (Αγγλικά: Free Syrian Army – FSA), ο οποίος επιθυμεί την πτώση του Σύριου Προέδρου Assad, και αποτελεί χωρίς αμφιβολία τον μεγαλύτερο εχθρό του στον Συριακό Εμφύλιο Πόλεμο, μετά το Ισλαμικό Κράτος (DRK, 2017).
Είναι, συνεπώς, εξαιρετικά αμφίβολο αν τελικά μια νίκη της Τουρκίας -και, άρα, του Ελεύθερου Συριακού Στρατού- στη βόρεια Συρία θα εξυπηρετούσε όντως τους σκοπούς της νόμιμης κυβέρνησης της Συρίας.
Το παραπάνω ήρθε να επιβεβαιωθεί και με την συμφωνία ανάμεσα στις κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού και την Κυβέρνηση Assad για παρέμβαση των τελευταίων στην επαρχία της Αφρίν, η οποία έγινε στα τέλη του Φεβρουαρίου.
Σύμφωνα με υψηλόβαθμα στελέχη των YPG “υπήρξε συμφωνία προκειμένου οι συριακές κυβερνητικές δυνάμεις να εισέλθουν στην περιοχή της Αφρίν και να μας βοηθήσουν στην απώθηση των τουρκικών δυνάμεων” (Πρώτο Θέμα, 2018).
Καταληκτικά, η τουρκική Επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας” αποσκοπεί στην αποδυνάμωση και στην εκδίωξη των κουρδικών πολιτοφυλακών από την τουρκική μεθόριο. Η Άγκυρα φαίνεται να φοβάται, πέρα από τον αντίκτυπο που έχουν αυτές οι τρομοκρατικές επιθέσεις, και το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ισχυρής και αυτόνομης κουρδικής οντότητας στο έδαφος της βόρειας Συρίας.
Ο φόβος για μια οντότητα η οποία θα ενεργεί ανεξέλεγκτη, αλλά και η δυνατότητα μελλοντικής διασύνδεσης της κουρδικής αυτής οντότητας με το κουρδικό στοιχείο που βρίσκεται εντός της τουρκικής επικράτειας, είναι πράγματι μια υπολογίσιμη ανησυχία στο μυαλό των Τούρκων αξιωματούχων.
Ειδικά αν ληφθούν υπόψη τα περίπου 20 εκατομμύρια Κούρδων που ζουν στις νοτιοανατολικές επαρχίες της Τουρκίας, αλλά και τα προβλήματα που διαχρονικά υπήρχαν αναφορικά με το Κουρδικό Ζήτημα εντός της Τουρκίας, γίνεται κατανοητή η παραπάνω ανησυχία της Άγκυρας.
Νομική Ανάλυση Της Επιχείρησης “Κλάδος Ελαίας”
Στις 22 Ιανουαρίου 2018, με μια επιστολή προς το Συμβούλιο Ασφαλείας (Σ.Α.) των ΗΕ, η Τουρκία δικαιολόγησε τις παραπάνω ενέργειές της στη βόρεια Συρία, αφενός ως καθήκον της να ενεργήσει, βάσει Ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας που καλούν τα κράτη μέλη να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία, αφετέρου ως “αυτοάμυνα” που είναι σύμφωνη προς τις διατάξεις του Άρθρου 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και το εθιμικό Διεθνές Δίκαιο- και άρα, νόμιμη. Το σχετικό απόσπασμα της επιστολής που έχει ενδιαφέρον είναι:
“Η απειλή της τρομοκρατίας από τη Συρία που στοχεύει στα σύνορά μας δεν έχει λήξει. Η πρόσφατη αύξηση των επιθέσεων με πυραύλους και η συνεχής παρενόχληση με πυρά προς τις τουρκικές επαρχίες Hatay και Kilis, οι οποίες προέρχονται από την περιοχή της Afrin στη βόρεια Συρία -η οποία περιοχή τελεί υπό τον έλεγχο της τρομοκρατικής οργάνωσης PKK/ PYD/ YPG-, έχουν ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών αμάχων και τούρκων στρατιωτών, ενώ έχουν αφήσει πολλούς περισσότερους τραυματίες” (UN Documents, 2018).
Ξεκινώντας από τον ισχυρισμό περί καθήκοντος καταπολέμησης της τρομοκρατίας βάσει προηγούμενων Ψηφισμάτων του Σ.Α., η τούρκικη επιστολή κάνει ουσιαστικά λόγο “για υποχρέωση της Τουρκίας να διατηρήσει ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον για τον πληθυσμό της, υποχρέωση που την αναγκάζει να ενεργήσει άμεσα για να αποτραπεί η περαιτέρω κλιμάκωση του φαινομένου της τρομοκρατίας στην περιοχή”.
Τούρκοι αναλυτές, θέλοντας να στηρίξουν τα παραπάνω, επιλέγουν να παρουσιάσουν όλα τα θετικά που επέφερε η προηγούμενη επιχείρηση της Τουρκίας στο έδαφος της βόρειας Συρίας στον τομέα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας.
Πιο συγκεκριμένα, η Επιχείρηση “Ασπίδα του Ευφράτη“, που έλαβε χώρα από τον Αύγουστο του 2016 μέχρι τον Μάρτιο του 2017, χαρακτηρίστηκε ως απολύτως επιτυχημένη, αφού κατάφερε να καθαρίσει την περιοχή μεταξύ του Ποταμού Ευφράτη στα ανατολικά, και του Azaz στα δυτικά από μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, και να εμποδίσει την επέκταση και εγκατάσταση των Μονάδων Προστασίας του Λαού κατά μήκος των κοινών συνόρων Τουρκίας και Συρίας.
Τέλος, η επιχείρηση συνέβαλε στο να επιστρέψουν περίπου 50.000 Σύριοι προσφυγές πίσω στα σπίτια τους, τα οποία και απελευθερώθηκαν. (Cetinkaya, L. B., 2018).
Η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποσυμφόρηση από τους πρόσφυγες αποτελεί, δε, προτεραιότητα για την Τουρκία, καθώς είναι και η χώρα που έχει δεχθεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από τη Συρία – περίπου 3.5 εκατομμύρια (Republic of Turkey – Ministry of Interior Directorate General of Migration Management, 2018).
Ωστόσο, παρά τα παραπάνω, είναι ευρύτερα αποδεκτό στη διεθνή θεωρία οτι τα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ, τα οποία επικαλείται και η Τουρκία, δεν επιτρέπουν ρητά τη διασυνοριακή χρήση βίας, ούτε τη νομιμοποιούν.
Συνεπώς, η επίκληση Ψηφισμάτων του Σ.Α. περί καταπολέμησης της τρομοκρατίας -ως βάση για τη διεξαγωγή μιας εξωεδαφικής στρατιωτικής επιχείρησης η οποία θα είναι νόμιμη- είναι κατά την κρατούσα γνώμη απαράδεκτη στο Διεθνές Δίκαιο.
Το ερώτημα λοιπόν εδώ, στην πραγματικότητα, είναι αν η Επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας” μπορεί να δικαιολογηθεί ως αυτοάμυνα, βάσει της διάταξης του άρθρου 51 του Χάρτη των Η.Ε. και το εθιμικό Διεθνές Δίκαιο. Για κάποιους αναλυτές, η δισέλιδη επιστολή της Τουρκίας παρέχει όλα όσα απαιτούνται για να κριθεί η παραπάνω στρατιωτική επιχείρηση ως “έκφραση νόμιμης αυτοάμυνας από πλευράς της χώρας”, ενώ για κάποιους άλλους όχι.
Για τους επικριτές της τουρκικής Επιχείρησης “Κλάδος Ελαίας”, υπάρχουν δυο στοιχεία που είναι τουλάχιστον προβληματικά στην επιστολή της χώρας προς το Συμβούλιο Ασφαλείας. Το πρώτο στοιχείο, το οποίο θα αναλυθεί στο Α’ Μέρος του άρθρου, αφορά στις ένοπλες επιθέσεις από μη κρατικές οντότητες, όπως είναι οι κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG).
Το δεύτερο, αφορά στη νομιμότητα της επικαλούμενης “αυτοάμυνας”, η οποία κρίνεται σύμφωνα με τις προϋποθέσεις του Άρθρου 51 του Χάρτη των Η.Ε. για την ύπαρξη “ένοπλης επίθεσης” και θα παρουσιαστεί στο Β’ Μέρος του άρθρου.
Το Ζήτημα Των Ενόπλων Επιθέσεων Από Μη Κρατικές Οντότητες
Αρχίζοντας από το πρώτο στοιχείο, φαίνεται πως για πολλούς αναλυτές του Διεθνούς Δικαίου είναι ζήτημα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο το αν οι ένοπλες επιθέσεις μιας μη κρατικής οντότητας -όπως, εν προκειμένω, των κουρδικών Μονάδων Προστασίας του Λαού- επαρκούν για να ενεργοποιήσουν τους όρους της “αυτοάμυνας” κατά την έννοια του Άρθρου 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Η Dr. Anne Peters, καθηγήτρια Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στα Πανεπιστήμια της Βασιλείας, του Βερολίνου και της Χαϊδελβέργης, τάσσεται με την κρατούσα γνώμη, και θεωρεί πως τόσο βάσει του Χάρτη των ΗΕ όσο και βάσει Διεθνών Συμβάσεων φαίνεται πως δεν μπορεί να θεμελιωθεί αυτοάμυνα σε ένοπλες επιθέσεις μη κρατικών οντοτήτων (Peters, A. Dr., 2018).
Στον ανωτέρω κανόνα υπάρχει, αρχικά, μια εξαίρεση.
Η διενέργεια ενόπλων επιθέσεων από μη κρατικές οντότητες μπορεί να ενεργοποιήσει το δικαίωμα αυτοάμυνας “αν μπορέσει να γίνει απόδοση της ευθύνης των ένοπλων επιθέσεων της μη κρατικής οντότητας, στη νόμιμη κυβέρνηση της χώρας από το έδαφος της οποίας προέρχονται οι συγκεκριμένες επιθέσεις”.
Άρα, κατά την κρατούσα γνώμη, για να μπορεί το θύμα των ενόπλων επιθέσεων να επικαλεστεί δικαίωμα αυτοάμυνας, δεν επαρκεί η αυτόνομη δράση της μη κρατικής οντότητας, αλλά θα πρέπει για τη δράση της να έχει ευθύνη η νόμιμη κυβέρνηση (Peters, A. Dr. και Marxsen, C. Dr., 2017).
Εν προκειμένω, η συριακή κυβέρνηση Assad δεν αναγνωρίζει την αυτονομία της περιοχής στην οποία δραστηριοποιούνται οι YPG, δεν αναγνωρίζει δικαίωμα των YPG να ενεργούν ανεξάρτητα, αλλά ούτε εξοπλίζει αυτές τις οντότητες, αφού άλλωστε βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές στον Συριακό Εμφύλιο Πόλεμο.
Συνεπώς, δεν μπορεί να αποδοθεί αυτή η ευθύνη των ενόπλων επιθέσεων στη νόμιμη κυβέρνηση της Συρίας και, άρα, η Τουρκία δεν έχει δικαίωμα επίκλησης αυτοάμυνας εναντίον των επιθέσεων των YPG στη βόρεια Συρία.
Ο Lokman B. Çetinkaya, αναλυτής του FSM Centre for International Law (UHAM) και του Τμήματος Νομικής του Istanbul Fatih Sultan Mehmet Vakıf University, παρουσιάζει ένα πειστικό αντεπιχείρημα. Αρχικά, αποδέχεται πως υπάρχει πράγματι νομική αβεβαιότητα σχετικά με το αν ενεργοποιεί την αυτοάμυνα μια ένοπλη επίθεση από μη κρατική οντότητα, όταν αυτή η επίθεση δεν μπορεί να αποδοθεί στην νόμιμη κυβέρνηση του κράτους από το έδαφος του οποίου γίνεται η επίθεση.
Από την άλλη, παρατηρεί πως -ιδίως μετά την αναγνώριση του δικαιώματος των ΗΠΑ να αντιδράσουν επικαλούμενες αυτοάμυνα στον απόηχο των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου- η πρακτική των κρατών έχει αρχίσει να εξελίσσεται προς την κατεύθυνση του να παρέχει στα κράτη το δικαίωμα αυτοάμυνας ως απάντηση σε ένοπλες επιθέσεις που διεξάγονται από μη κρατικές οντότητες, ανεξάρτητα απο το γεγονός του αν μπορεί ή οχι να γίνει απόδοση της ευθύνης των ένοπλων επιθέσεων της μη κρατικής οντότητας στη νόμιμη κυβέρνηση της χώρας από το έδαφος της οποίας προέρχονται οι συγκεκριμένες επιθέσεις.
Αυτή η εξέλιξη, στην πραγματικότητα, δεν είναι αντίθετη προς τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, καθώς η γλώσσα του άρθρου 51 του Χάρτη δεν περιορίζει αυστηρά την “ένοπλη επίθεση” μόνο σε “ένοπλες επιθέσεις που αποδίδονται σε ένα ορισμένο κράτος”. Ωστόσο και πάλι το δικαίωμα αυτοάμυνας δεν γίνεται δεκτό σε κάθε περίπτωση ένοπλης επίθεσης.
Η πρακτική κρατών όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ, έχει δείξει την υιοθέτηση ενός κριτηρίου που είναι γνωστό ως “το κριτήριο του ανίκανου ή απρόθυμου”.
Σύμφωνα με το παραπάνω, η αυτοάμυνα κατά ένοπλης επίθεσης μη κρατικής οντότητας ενεργοποιείται όταν το κράτος από το έδαφος του οποίου γίνεται η επίθεση κριθεί “ανίκανο ή απρόθυμο να εμποδίσει την χρήση της επικράτειας του ως βάση για τη διενέργεια ένοπλων επιθέσεων κατά του εδάφους του κράτους θύματος”.
Τότε μόνο δηλαδή κρίνεται πως επιτρέπεται στο κράτος-θύμα (εν προκειμένω στην Τουρκία) να ασκήσει το δικαίωμά του για αυτοάμυνα, υπό τον όρο βέβαια ότι πληρούνται και οι προϋποθέσεις της ύπαρξης “ένοπλης επίθεσης” του άρθρου 51 του Χάρτη, οι οποίες και θα παρουσιαστούν αναλυτικά στο Β’ Μέρος του άρθρου.
Το παραπάνω αντεπιχείρημα της τουρκικής πλευράς στηρίζεται, δηλαδή, στη σκέψη πως η ανικανότητα αντίδρασης της συριακής κυβέρνησης, αλλά και η απουσία αποτελεσματικού ελέγχου των μη κρατικών οντοτήτων -οπως των YPG- που δραστηριοποιούνται στο εσωτερικό της χώρας, ειδικά όταν αυτές οι οντότητες καταφέρνουν χτυπήματα σε γειτονικές χώρες, είναι αρκετές για να αποδειχθεί το κριτήριο του “ανικανου ή απρόθυμου”, και άρα, βάσει των ανωτέρω, η Τουρκία έχει το δικαίωμα να επικαλεστεί αυτοάμυνα απέναντι στις ένοπλες επιθέσεις των YPG (Cetinkaya, L. B., 2017).
Κατά τον Cetinkaya, τα διεθνή δικαστήρια και οι μελετητές, ακολουθώντας και την πρακτική των κρατών, θα έπρεπε να είχαν αναθεωρήσει την παραδοσιακή τους προσέγγιση στο ζήτημα.
Σε κάθε περίπτωση, η χορήγηση αυτού του δικαιώματος σε ένα κράτος (όπως έγινε στις ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου) και η παράλληλη στέρηση του δικαιώματος από ένα άλλο κράτος (όπως στην Τουρκία εν προκειμένω) θα ήταν προβληματική και θα παραβίαζε την αρχή της ισότητας των κρατών που κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 παράγραφος 1 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, υπονομεύοντας παράλληλα τη διεθνή έννομη τάξη (Cetinkaya, L. B., 2018).
Το παραπάνω επιχείρημα ενισχύεται και με μια αναφορά στην απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Στενό της Κέρκυρας του 1949.
Με την παραπάνω απόφαση το Διεθνές Δικαστήριο έκρινε πως “τα κράτη υποχρεούνται να μην επιτρέψουν εν γνώσει τους να χρησιμοποιηθεί η επικράτειά τους για πράξεις αντίθετες προς τα δικαιώματα άλλων κρατών”.
Μάλιστα, σύμφωνα με τους Τούρκους αναλυτές, η υποχρέωση αυτή αναγνωρίζεται ως βασική αρχή του διεθνούς δικαίου, και ισχύει για όλες τις δραστηριότητες που προκαλούν -ή έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν- σοβαρή ζημία στα δικαιώματα άλλων κρατών (ICJ, The Corfu Channel Case, 1949).
Ωστόσο, παρά την σποραδική εμφάνιση του στην πρακτική των κρατών, το ίδιο το Διεθνές Δικαστήριο δεν έχει υιοθετήσει ποτέ ως σήμερα, με σαφήνεια, “το κριτήριο του ανίκανου ή απρόθυμου”.
Αντίθετα, σύμφωνα με Συμβουλευτική Γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου για τις Νομικές Συνέπειες της Κατασκευής Τείχους στα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη, του 2004, το Δικαστήριο έκρινε οτι “δεν υπάρχει στην πρακτική των κρατών κάποια συνεπής αναφορά στο κριτήριο του «ανίκανου ή απρόθυμου» όταν χώρες ανέλαβαν δράσεις ενταντίον μη κρατικών οντοτήτων, τις οποίες δράσεις χαρακτηρισαν ως «αυτοάμυνα»” (ICJ, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, 2004).
Η άποψη λοιπόν του Δικαστηρίου συμπίπτει με την κρατούσα -στη θεωρία- γνώμη που δεν αναγνωρίζει το παραπάνω κριτήριο, καθώς μια τέτοια αναγνώριση θα μπορούσε εύκολα να καταντήσει εργαλείο στα χέρια άλλων χωρών, και να επιφέρει απρόβλεπτες συνέπειες σε πολλά και διαφορετικά σημεία του πλανήτη. (Peters, A. Dr., 2018).
Επομένως, η κρατούσα γνώμη θεωρει πως η παράλειψη ή η αποτυχία της Κυβέρνησης Assad να εκπληρώσει το καθήκον της για λήψη των κατάλληλων προληπτικών μέτρων, έχοντας πλήρη επίγνωση της κατάστασης στα εδάφη που κατέχουν οι YPG, δεν νομιμοποιεί την Τουρκία να ενεργήσει εκείνη στη Συρία με παράλληλη επίκληση του δικαιώματος αυτοάμυνας.
Στο Β’ Μέρος που θα ακολουθήσει, θα αναλυθεί το ζήτημα του τι συνιστά “ένοπλη επίθεση” ως απαραίτητη προϋπόθεση που θέτει το άρθρο 51 του Χάρτη Η.Ε. για την ενεργοποίηση του δικαιώματος αυτοάμυνας.
Έπειτα, θα γίνει αναφορά στο αμφισβητούμενο δόγμα της “προληπτικής αυτοάμυνας” ως εναλλακτικός τρόπος νομιμοποίησης μιας εξωεδαφικής στρατιωτικής επιχείρησης.
Τέλος, θα γίνει μια συνολική εκτίμηση της νομιμότητας της Επιχείρησης “Κλάδος Ελαίας” με βάσει τα τωρινά δεδομένα.
Πηγές:
1.Çetinkaya, L. B. (2017). Turkey’s potential military operation in Syria’s Afrin: A Legal Analysis. TRT World. https://www.trtworld.com/opinion/turkey-s-potential-military-operation-in-syria-s-afrin-a-legal-analysis-13713
2.Çetinkaya, L. B. (2018). Turkey’s Military Operations in Syria. European. Journal of International Law: Talk!. https://www.ejiltalk.org/turkeys-military-operations-in-syria/
3.DRK. (2017). Turkey’s Possible Military Operations: Idlib & Afrin. DRK Insight. http://drk-risksecurity.com/What-We-Know/Case-Study-Insights/turkey-s-possible-military-operations-idlib-afrin
4.Iefimerida. (2018). Σφοδρή επίθεση της Τουρκίας από αέρος και ξηράς στην επαρχία Αφρίν της Συρίας. http://www.iefimerida.gr/news/390634/sfodri-epithesi-tis-toyrkias-apo-aeros-kai-xiras-stin-eparhia-afrin-tis-syrias-eikones
5.International Court of Justice. (2005). Armed Activities on the Territory of the Congo (Democratic Republic of the Congo v. Uganda) – Judgement of 19 December 2005. Paragraphs 146, 147. http://www.icj-cij.org/files/case-related/116/116-20051219-JUD-01-00-EN.pdf
6.International Court of Justice. (2004). Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory – Advisory Opinion of 9 July 2004. Paragraph 139. http://www.icj-cij.org/files/case-related/131/131-20040709-ADV-01-00-EN.pdf
7.International Court of Justice. (1949). The Corfu Channel Case – Judgment of 9th April 1949. http://www.icj-cij.org/files/case-related/1/001-19490409-JUD-01-00-EN.pdf
8.James, K. (2017). The Democratic Federation of Northern Syria – an in-depth look at the workings, origins and ambitions of the DFNS and SDF. https://www.reddit.com/r/syriancivilwar/comments/6iaias/the_democratic_federation_of_northern_syria_an/
9.Kaymakci, F. (2018). “Operation Olive Branch” for self-defense and regional stability. com. https://euobserver.com/opinion/140861
10.Lund, A. (2016). Origins of the Syrian Democratic Forces: A Primer. Syria Deeply. https://www.newsdeeply.com/syria/articles/2016/01/22/origins-of-the-syrian-democratic-forces-a-primer
11.Peters, A. Dr. (2018). The Turkish Operation in Afrin (Syria) and the Silence of the Lambs. European Journal of International Law: Talk!. https://www.ejiltalk.org/the-turkish-operation-in-afrin-syria-and-the-silence-of-the-lambs/
12.Peters, A. Dr. και Marxsen, C. Dr. κ.α. (2017). Self-Defence Against Non-State Actors: Impulses from the Max Planck Trialogues on the Law of Peace and War. Heidelberg Journal of International Law. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2941640
13.Republic of Turkey – Ministry of Interior Directorate General of Migration Management (2018). Migration Statistics. http://www.goc.gov.tr/icerik6/temporary-protection_915_1024_4748_icerik
14.Sherko, F. (2017). Northern Syria’s New Democratic Federal System. The Washington Institute. http://www.washingtoninstitute.org/fikraforum/view/northern-syrias-new-democratic-federal-system
15.Syria Direct. (2018). Ankara-backed rebel forces seize entire border region between Afrin and Turkey. http://syriadirect.org/news/ankara-backed-rebel-forces-seize-entire-border-region-between-afrin-and-turkey/
16.UN Documents. (2018). Identical letters dated 20 January 2018 from the Chargé d’affaires a.i. of the Permanent Mission of Turkey to the United Nations addressed to the Secretary General and the President of the Security Council.https://undocs.org/en/S/2018/53
17.Πρώτο Θέμα. (2018). Συρία: Συνασπισμός Κούρδων και Άσαντ κατά της Τουρκίας στην Αφρίν. http://www.protothema.gr/world/article/762427/suria-sunaspismos-kourdon-kai-asad-kata-tis-tourkias-stin-afrin/
*Ο Δημήτρης Μπαχούμας είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και ασκούμενος δικηγόρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά. Λόγω του ενδιαφέροντος του για το Διεθνές Δίκαιο, τις Διεθνείς Σχέσεις και την Διπλωματία έχει συμμετάσχει σε αρκετες προσομοιώσεις των οργάνων του ΟΗΕ (Models UN), των θεσμών της Ε.Ε. και άλλων οργανισμων όπως το ΝΑΤΟ, τοσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, είτε ως σύνεδρος, είτε ως μέλος του προεδρείου. Μιλάει Αγγλικά και Γαλλικά. – dbachoumas@powerpolitics.eu – https://www.linkedin.com/in/dimitrisbachoumas/