Πώς βλέπει τα νησιά του Αιγαίου η Τουρκία

Για το θέμα της σημερινής μου παρέμβασης,  ασχολήθηκα και προηγουμένως. Ειδικά, αναφέρω τα άρθρα μου στη «Σημερινή της 14/5/2001, με τίτλο «Τα νησιά του Αιγαίου και το Διεθνές Δίκαιο» και στον «Φιλελεύθερο» της 23/10/2016, με τίτλο «Τουρκία, τα νησιά του Αιγαίου και η Κύπρος». Ωθήθηκα στο να επανέλθω, από την αναζωπύρωση της επιθετικότητας της Τουρκίας, με αποκορύφωμα τη μελετώμενη το προσεχές φθινόπωρο επιχείρηση γεώτρησης από τουρκικά ερευνητικά σκάφη στην ελληνική υφαλοκρηπίδα έξω από την Κρήτη ή τη Ρόδο, για υλοποίηση του παράνομου τουρκολιβυκού συμφώνου, που πιθανόν να οδηγήσει σε θερμό πολεμικό επεισόδιο με την Ελλάδα.  

Με την παρέμβασή μου, φιλοδοξώ να συμβάλω στην κατανόηση της πραγματικής διάστασης της τουρκικής επεκτατικής βουλιμίας, την οποία θα πρέπει να έχουν υπόψη τους  όσοι πολιτικοί, δημοσιογράφοι, διεθνολόγοι, δημοσιολόγοι και πολιτικοί αναλυτές ασχολούνται ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά με τα ελληνοτουρκικά στην Ελλάδα και στην Κύπρο και οι οποίοι έχουν πληθύνει τελευταία, όπως συμβαίνει με κάθε ευκαιρία που προσφέρει η επικαιρότητα.

 

Η ιστορικά επιβεβαιωμένη ελληνικότητα των νησιών του Αιγαίου αναγνωρίστηκε διεθνώς με τις Συνθήκες της Λωζάνης στις 24 Ιουλίου 1923, με την οποία, στο άρθρο 12, αναγνωρίζεται η κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου εκτός της Ίμβρου, Τενέδου και Λαγουσών και των Παρισίων στις 10 Φεβρουαρίου 1947, με την οποία παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα και το Καστελλόριζο.

Τη Συνθήκη της Λωζάνης την υπέγραψαν η βρετανική  Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Σερβία και η Τουρκία. Τη Συνθήκη των Παρισίων την υπέγραψαν 20 χώρες, μεταξύ των οποίων είναι η Ελλάδα, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία. Η Τουρκία δεν είναι μεταξύ των συμβαλλομένων μερών της Συνθήκης των Παρισίων και τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά τις απαιτήσεις της για αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων.

Στον χώρο του Αιγαίου υπάρχουν συμπλέγματα 2.500 νησιών και νησίδων και σ’ αυτά κατοικεί σήμερα το ένα πέμπτο του ελλαδικού πληθυσμού, δηλαδή ένα εκατομμύριο και πεντακόσιες χιλιάδες Ελλήνων. Η έκταση του Αιγαίου υπολογίζεται σε 250.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ η έκταση της ηπειρωτικής Ελλάδας φτάνει τα 111.000  τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Για την Τουρκία, η διεθνής αναγνώριση της ελληνικής κυριαρχίας επί των νησιών του Αιγαίου ήταν μια οδυνηρή υποχώρηση από την οποία δεν έχει ακόμη συνέλθει. Από το 1973 η Τουρκία έχει θέσει στόχο της την αναθεώρηση του καθεστώτος του Αιγαίου. Η Τουρκία ούτε αποκρύπτει ούτε συγκαλύπτει αυτήν της την επιδίωξη.

Ο πρώην Πρωθυπουργός και Πρόεδρος Τουργούτ Οζάλ δήλωνε το 1986 ότι «η παρούσα κατάσταση η οποία υπάρχει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας δεν είναι ικανοποιητική. Εάν η Τουρκία ήξερε πού θα την οδηγούσε η Συνθήκη της Λωζάνης δεν θα την είχε υπογράψει ποτέ … Εμείς δεν ξεχνούμε ότι χάσαμε μέσα από τα χέρια μας τα νησιά, τα πάτρια τουρκικά εδάφη».

Αρκετά αποκαλυπτικός είναι ο Αχμέτ Νταβούτογλου στο βιβλίο του «Το στρατηγικό βάθος: Μια Τουρκία που έχει αποκλειστεί από το Αιγαίο κι έχει περικυκλωθεί στα νότια από τη Ρωμαίικη Διοίκηση της νότιας Κύπρου σημαίνει ότι τα περιθώριά της να κάνει ένα άνοιγμα στον κόσμο έχουν περιοριστεί σημαντικά» επισημαίνει στη σελίδα 267. «Το status quo που διαμόρφωσαν τα νησιά του Αιγαίου, τα οποία κατά ένα απερίσκεπτο τρόπο εγκαταλείφτηκαν στην Ελλάδα, περιόρισε σε σημαντικό βαθμό το πεδίο δράσης της Τουρκίας στη θάλασσα»(σελ. 248).

Ως εκ τούτου, τα όσα δήλωσε ο Ερντογάν, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα το 2016, για τη Συνθήκη της Λωζάνης, δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία». Απλά, επανέλαβε τους γνωστούς νέο-οθωμανικούς οραματισμούς του, όπως αυτοί διατυπώθηκαν σε  παλαιότερες ακραίες επιθετικές του δηλώσεις. Σε μια από αυτές ανέφερε:

«Από το 1914, από τα 2.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, φτάσαμε μέσα σε εννέα χρόνια στη Λωζάνη, μαζί και με το Χατάι, στα 780.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στόχος μας στον απελευθερωτικό αγώνα ήταν το Εθνικό Συμβόλαιο. Δυστυχώς και στα δυτικά και στα ανατολικά σύνορά μας δεν προστατεύσαμε τα εδάφη μας… Δεν μπορούμε το 2016 να κινούμαστε με τη λογική του 1923 …  Μια κατάσταση που προέκυψε από ανάγκη, την αποδεχθήκαμε και εγκλωβιστήκαμε. Αυτό εμείς το αρνούμαστε. Η Τουρκία ήταν του 1923 και όσοι την εγκλώβισαν είχαν ως στόχο να ξεχαστεί το παρελθόν της, που είναι 1.000 ετών με Οθωμανική Αυτοκρατορία και με τους Σελτζούκους».

Δημόσια, οι τουρκικές απαιτήσεις εστιάζονται βασικά στα θέματα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) του Αιγαίου,   της αποστρατικοποίησής των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των λεγόμενων «γκρίζων ζωνών».

Τα δυο τελευταία, έχουν «κατασκευαστεί» από την Τουρκία σε μια προσπάθειά της να ενδυναμώσει τις θέσεις της στο πρώτο.  Για το θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, με βάση τις σχετικές αρχές του διεθνούς δικαίου και ειδικά, τις πρόνοιες της Σύμβασης του Montego Bay του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, θα ασχοληθώ σε επόμενό μου άρθρο. 

Όλες αυτές οι απαιτήσεις της Τουρκία, αν ιδωθούν στο σύνολό τους, αποβλέπουν, βραχυπρόθεσμα, στον εγκλωβισμό των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων σε μια τουρκική υφαλοκρηπίδα, σ’ έναν τουρκικό εναέριο χώρο και γενικά, σ’ ένα χώρο τουρκικού στρατιωτικού ελέγχου και μακροπρόθεσμα, στην αμφισβήτηση της ίδιας της ελληνικής κυριαρχίας πάνω στα νησιά αυτά και στην κατάληψή τους. Για να πραγματοποιηθεί το όραμα της  «Γαλάζιας Πατρίδας», που οι εμπνευστές του δεν κρύβουν τους στόχους τους. 

Για να επιτύχει τον στόχο της αυτόν η Τουρκία χρησιμοποιεί, εναλλάξ ή και ταυτοχρόνως, την πίεση, την απειλή ή και τη χρήση βίας για να εξαναγκάσει την Ελλάδα να προσέλθει σε μια διμερή, πολιτική και άνευ όρων και περιορισμών διαπραγμάτευση για το Αιγαίο. Πολιτικά και όχι νομικά είναι τα προβλήματα στο Αιγαίο, κατά τον πρωθυπουργό της εισβολής Ετσεβίτ. Πράγμα που σημαίνει ότι οι τουρκικές αξιώσεις πρέπει να ικανοποιηθούν με βάση το δίκαιο του ισχυροτέρου, αγνοώντας τις διεθνείς συνθήκες και το διεθνές δίκαιο.  Το αποτέλεσμα αυτής της διαπραγμάτευσης θα είναι, κατά την επιδίωξη της Τουρκίας, η ανατροπή του σημερινού status quo στο Αιγαίο.  Η προσφιλής τακτική της Τουρκίας στο Αιγαίο, όσον αφορά στην υφαλοκρηπίδα, την αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά και την ΑΟΖ, είναι η προσπάθεια πολιτικοποίησης μιας καθ’ όλα νομικής και τεχνικής φύσεως διαφοράς. Συνεπώς αρνείται τη μέθοδο του διαδικαστικού διακανονισμού της διαφοράς.

Η Άγκυρα προβάλλει γεωλογικού τύπου επιχειρήματα, υποστηρίζοντας ότι τα ελληνικά νησιά συνιστούν ειδικές περιστάσεις (εξάρσεις του βυθού) και επειδή είναι πιο κοντά στα τουρκικά παράλια δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Κατά συνέπεια, η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου πρέπει να οριοθετηθεί κάπου στη μέση του Αιγαίου, εγκλωβίζοντας έτσι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Επίσης, θεωρεί από το 1995 casus belli την επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ.  

  ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ 

Όπως θα προσπαθήσω να καταδείξω στο επόμενό μου άρθρο, η περίπτωση των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο παρουσιάζει μια εξαιρετική ιδιαιτερότητα. Αυτή η ιδιαιτερότητα, καθιστά τη χάραξη της οριοθετικής γραμμής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σημαντικά πολύπλοκη και θα μπορούσα να ισχυριστώ, αδύνατη να προέλθει μετά από μια συμφωνία μεταξύ των δυο χωρών.

Η σχετική νομολογία που επικαλείται η Τουρκία, που αφορούσε ορισμένα νησιά, δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση των νησιών του Αιγαίου. Ούτε και η περίπτωση του Ιονίου Πελάγους έχει οποιαδήποτε ομοιότητα με αυτήν του Αιγαίου Πελάγους.

Ο γεωγραφικός σχηματισμός των νησιών του Αιγαίου είναι τέτοιος που δημιουργεί μια συμπαγή παρουσία στη θάλασσα αυτή και δεν έχει καμιά σχέση με τις περιπτώσεις μεμονωμένων νησιών που είναι διάσπαρτα σε μια θάλασσα.

Και η Τουρκία, για να καταστήσει ευλογοφανείς τις θέσεις της προς τρίτους, μιλά για «πολιτικό συμβιβασμό» στο Αιγαίο. Ο συμβιβασμός είναι,  πράγματι, μια συνήθης μέθοδος επίλυσης των διεθνών διαφορών. Αλλά, για ποιο πολιτικό συμβιβασμό μπορούμε να μιλούμε για το Αιγαίο;  Ένας πολιτικός συμβιβασμός με την Τουρκία για τα θέματα της υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ θα θέσει τέρμα στις προαναφερθείσες βλέψεις της κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας; Πολιτικός συμβιβασμός είναι δυνατός μόνο αν η Τουρκία ρητά και απερίφραστα δηλώσει τον σεβασμό της στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Καμία χώρα δεν συμβιβάζεται σε βάρος της εδαφικής ακεραιότητάς της και της ασφάλειάς της. 

Το θέμα μπορεί να λυθεί μόνο δικαστικά από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αφού η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1982. 

  Η Ελληνική θέση για τα νησιά
Η θέση της Ελλάδας είναι ότι τα νησιά αυτά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, όπως τούτο προβλέπεται στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 η οποία, παρά το ότι δεν έχει υπογραφεί από την Τουρκία, τη δεσμεύει γιατί διατυπώνει ως προς το θέμα αυτό προϋπάρχον γενικό εθιμικό δίκαιο, το οποίο απλώς κωδικοποιεί.

Η πρόσφατη Συμφωνία Ελλάδας και Ιταλίας με την οποία οριοθετήθηκε η μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και συμφωνήθηκε, μεταξύ άλλων, ότι σε τρεις περιοχές της οριοθετικής γραμμής υπάρχει μειωμένη επήρεια νησιών,  έδωσε την αφορμή σε μερικούς, μεταξύ των οποίων και ο πρώην Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, να θεωρήσουν τη συμφωνία επιβλαβή για τα εθνικά συμφέροντα.

Άλλοι, μεταξύ των οποίων και ο Βαγγέλης Βενιζέλος, επίσης πρώην Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, έσπευσαν να θεωρήσουν τη Συμφωνία ως προηγούμενο για μια παρόμοια διευθέτηση με την Τουρκία. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος, μιλώντας τη Δευτέρα 15 Ιουνίου στην ΕΡΤ, είπε μεταξύ άλλων, ότι «πρέπει να πάμε σε διαπραγμάτευση με την Τουρκία» και «πρέπει να φύγουμε από τη λογική που λέει ότι είμαστε πάρα πολύ ευέλικτοι με οποιαδήποτε άλλη χώρα, αλλά πάρα πολύ σκληροί με την Τουρκία …».