Το οικονομικό μέγεθος και η αυξανόμενη διεκδικητικότητα της Κίνας στην εξωτερική πολιτική, της προσδίδουν κυρίαρχη θέση στις BRICS, η οποία αντικατοπτρίζεται στις εμπορικές ροές εντός του μπλοκ και στις θέσεις του μπλοκ στην εξωτερική πολιτική.
Το μέλλον των BRICS είναι αβέβαιο, δεδομένης της μεγάλης εξάρτησής τους από το οικονομικό μέλλον της Κίνας και της επιδείνωσης του κλίματος προς την Κίνα μεταξύ των μελών τους, σημειώνει το Bruegel. Η ταχεία ανάπτυξη της Ινδίας και το αυξανόμενο γεωπολιτικό βάρος της αποτελούν επίσης πρόκληση για τη συνέχιση των BRICS ως μια κινεζοκεντρική ομάδα.
Οι απαρχές των BRICS – ένα μπλοκ που περιλαμβάνει τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα, τη Νότια Αφρική και, από το 2024, τα νέα μέλη Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ιράν και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – μπορούν να εντοπιστούν σε μια δημοσίευση του 2001 του οικονομολόγου της Goldman Sachs Jim O’Neill με τίτλο “Building Better Global Economic BRICs”.
Ο O’Neill υποστήριξε ότι η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα ήταν έτοιμες να διαδραματίσουν έναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. Η πρόβλεψή του ήταν ότι μέχρι το 2050, οι χώρες αυτές θα αντιπροσωπεύουν συλλογικά το 40% της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής. Στην πραγματικότητα, από το 2012 έως το 2022 μόνο η Κίνα αντιπροσώπευε περίπου το ένα τέταρτο της αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ και οι χώρες BRICS συνεισέφεραν μαζί πάνω από το 45%.
Η ομάδα των BRIC ξεκίνησε επίσημα το 2009 και μετονομάστηκε σε BRICS το 2010, όταν η Νότια Αφρική προσχώρησε στην ομάδα. Έκτοτε, οι εμπορικές σχέσεις έχουν σαφώς αναπτυχθεί, αλλά με πολύ ανισόρροπο τρόπο. Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του εμπορίου έχει επικεντρωθεί στην Κίνα, με τη συμβολή των υπόλοιπων BRICS να παραμένει αρκετά σταθερή μέχρι πρόσφατα. Η πρόσφατη αύξηση εξηγείται κυρίως από την Ινδία, η οποία σημείωσε επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης.
Τα μέλη των BRICS διαπλέκονται όλο και περισσότερο με την Κίνα όσον αφορά το εμπόριο, αλλά τα υπόλοιπα μέλη έχουν πολύ λίγους δεσμούς μεταξύ τους. Το διμερές εμπόριο μεταξύ των μελών των BRICS, εκτός της Κίνας, παραμένει εξαιρετικά χαμηλό.
Η κινεζική κυριαρχία
Το καθαρό οικονομικό μέγεθος της Κίνας -πέντε φορές μεγαλύτερο από αυτό της Ινδίας- και η αυξανόμενη διεκδικητικότητα της Κίνας στην εξωτερική πολιτική εξηγούν την κυριαρχία της Κίνας στις BRICS. Οι χώρες των BRICS έχουν όλο και περισσότερο παρόμοιες θέσεις με την Κίνα στα Ηνωμένα Έθνη. Αυτό δεν ισχύει μόνο για θέματα που εμπίπτουν στη σφαίρα της Κίνας, όπως τα ψηφίσματα που σχετίζονται με το Xinjiang, αλλά και για πιο παγκόσμια θέματα, όπως τα ψηφίσματα για την εισβολή στην Ουκρανία και την κρίση Ισραήλ-Παλαιστίνης. Η μόνη εξαίρεση για την Ουκρανία ήταν η Βραζιλία, η οποία ψήφισε σύμφωνα με τη Δύση τον Μάρτιο του 2022.
Αλλά η διπλωματική στάση της Βραζιλίας για την Ουκρανία έχει γίνει πολύ πιο θολή από τότε και η θέση της έχει ευθυγραμμιστεί πλήρως με τη θέση της Κίνας για τη σύγκρουση στη Γάζα. Η Κίνα υπήρξε ο κύριος υποστηρικτής της επέκτασης των BRICS σε BRICS+. Ο κύριος λόγος για τη διεύρυνση ήταν να γίνουν τα BRICS πιο αντιπροσωπευτικά του αναπτυσσόμενου κόσμου και να αποκτήσουν ισχυρότερη φωνή στην παγκόσμια σκηνή. Αλλά οι έξι χώρες που προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν – οι οποίες έγιναν πέντε μετά την αποχώρηση της Αργεντινής – είναι αρκετά ετερογενείς.
Τι μπορούν να πετύχουν
Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι τι μπορούν να επιτύχουν οι BRICS με μια τόσο ετερογενή ομάδα μελών και αν θα μπορέσουν να διατηρήσουν τους στόχους τους μετά την επέκταση. Η ομάδα έχει ζητήσει τη συνολική μεταρρύθμιση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, ώστε τα ιδρύματα να καταστούν πιο αντιπροσωπευτικά, πιο υπεύθυνα και πιο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων.
Οι BRICS έχουν επίσης υποστηρίξει σταθερά τη συνολική μεταρρύθμιση των Ηνωμένων Εθνών, υποστηρίζοντας ότι η τρέχουσα δομή τους με τα πέντε μόνιμα μέλη που διαθέτουν δικαίωμα βέτο δεν αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα όλων των κρατών μελών.
Ένας όλο και πιο σημαντικός στόχος των BRICS είναι να αποτελέσουν τη νέα πλατφόρμα για τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να εκφράσουν τις ανησυχίες και τα συμφέροντά τους. Η διεθνής χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική είναι ένας τομέας όπου οι θέσεις των μελών μπορούν σαφώς να ευθυγραμμιστούν.
Οι BRICS προωθούν τη χρήση τοπικών νομισμάτων στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών τους, ιδίως στο εμπόριο με την Κίνα, καθώς και την υποστήριξη του βασιζόμενου σε κανόνες, ανοικτού και διαφανούς παγκόσμιου εμπορίου. Η διεύρυνση των μελών της υποστηρίζει προφανώς αυτόν τον στόχο.
Ο πραγματικός αντίκτυπος της επέκτασης των BRICS θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας της ομάδας να ξεπεράσει τις εσωτερικές της προκλήσεις και την αντίδραση της Δύσης. Παρόλα αυτά, η ομαλή επέκταση αποτελεί σαφές σημάδι ότι η παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων μετατοπίζεται και ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες διαδραματίζουν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις.