Οι αγρότες της ΕΕ λένε ότι το αυξανόμενο κόστος, τα ελάχιστα περιθώρια κέρδους και οι ανεδαφικές κλιματικές πολιτικές θέτουν τα μέσα διαβίωσής τους σε κίνδυνο. «Χωρίς εμάς, δεν υπάρχει φαγητό» φωνάζουν εδώ και εβδομάδες από τη Γερμανία, μέχρι το Βέλγιο. Τι θέλουν όμως και τι μπορεί να γίνει;
Εκατοντάδες τρακτέρ έπνιξαν το κέντρο της πόλης των Βρυξελλών την Πέμπτη (1/2) και εξαγριωμένοι αγρότες πέταξαν αυγά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Παρόλο που η γεωργία δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη για τους ηγέτες της ΕΕ που συναντήθηκαν στη βελγική πρωτεύουσα, διαπίστωσαν πολύ σύντομα οτι δεν μπορούν να αγνοήσουν τα δεινά του αγροτικού κόσμου.
Τι κρύβεται πίσω από τις διαμαρτυρίες των αγροτών που σαρώνουν την Ευρώπη εδώ και μήνες – σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Γερμανία, η Πορτογαλία, η Πολωνία και η Γαλλία; Ορισμένες ανησυχίες, όπως το σχέδιο του Βερολίνου να καταργήσει σταδιακά τις φοροελαφρύνσεις για το γεωργικό ντίζελ με στόχο την εξισορρόπηση του προϋπολογισμού, ή η απαίτηση στην Ολλανδία για μείωση των εκπομπών αζώτου, αφορούν συγκεκριμένες χώρες. Αλλά πολλές είναι κοινές σε όλη την ήπειρο.
Οι αγρότες δήλωσαν ότι αντιμετωπίζουν πτώση των τιμών πώλησης, αύξηση του κόστους, βαριές ρυθμίσεις, ισχυρούς και κυρίαρχους λιανοπωλητές, χρέος, κλιματική αλλαγή και φθηνές ξένες εισαγωγές, όλα στο πλαίσιο ενός αγροτικού συστήματος της ΕΕ που βασίζεται στην αρχή ότι «όσο μεγαλύτερο, τόσο το καλύτερο».
Τα κόστη ανεβαίνουν, οι τιμές μειώνονται
Τα έξοδα των αγροτών, ιδίως για την ενέργεια, τα λιπάσματα και τις μεταφορές, έχουν αυξηθεί σε πολλές χώρες της ΕΕ, ιδιαίτερα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Την ίδια στιγμή, οι κυβερνήσεις και οι έμποροι λιανικής, έχοντας επίγνωση των επιπτώσεων της κρίσης κόστους ζωής στους καταναλωτές, έχουν κινηθεί για να μειώσουν τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων.
Οι τιμές στο αγρόκτημα – η βασική τιμή που λαμβάνουν οι αγρότες για την παραγωγή τους – μειώθηκαν κατά σχεδόν 9% κατά μέσο όρο μεταξύ του τρίτου τριμήνου του 2022 και της ίδιας περιόδου πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat που ανέλυσε το Politico, με λίγα μόνο προϊόντα – όπως το ελαιόλαδο, που πλήττεται από ελλείψεις –να να ανατρέπουν την τάση.
Οι εισαγωγές είναι επίσης ένα πρόβλημα, ιδιαίτερα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, όπου μια πλημμύρα φθηνών γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία –για την οποία η ΕΕ παραιτήθηκε από τις ποσοστώσεις και τουςν δασμούς μετά τη ρωσική εισβολή– έχει μειώσει τις τιμές και έχει αυξήσει τη δυσαρέσκεια για τον αθέμιτο ανταγωνισμό.
Οι Πολωνοί αγρότες άρχισαν να μπλοκάρουν δρόμους από την Ουκρανία σε ένδειξη διαμαρτυρίας ήδη από την περασμένη άνοιξη, και παρόλο που οι Βρυξέλλες επέβαλαν σύντομα περιορισμούς στις εξαγωγές του Κιέβου στους κοντινούς γείτονές τους, μόλις έληξαν, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σλοβακία ανακοίνωσαν τους δικούς τους.
«Τα ουκρανικά σιτηρά θα πρέπει να πάνε εκεί που ανήκουν, στις αγορές της Ασίας ή της Αφρικής, όχι στην Ευρώπη», δήλωσε το συνδικάτο των Πολωνών αγροτών τον περασμένο μήνα.
Αλλού στην Ευρώπη, ιδίως στη Γαλλία, οι φθηνές εισαγωγές από μακρύτερες περιοχές προκαλούν αυξανόμενο θυμό. Οι παραγωγοί από χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή δεν χρειάζεται να συμμορφώνονται με τους ίδιους αυστηρούς κανονισμούς με τους αγρότες της ΕΕ.
Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη μιας ευρείας εμπορικής συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και του εμπορικού μπλοκ Mercosur της Νότιας Αμερικής αποτέλεσαν στόχο ιδιαίτερης οργής, με τους ευρωπαίους αγρότες να είναι δυσαρεστημένοι με την προοπτική αθέμιτου ανταγωνισμού στη ζάχαρη, τα σιτηρά και το κρέας.
Αύξηση της θερμοκρασίας, αύξηση της έντασης
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο την παραγωγή: ορισμένες δεξαμενές νερού στη νότια Ισπανία έχουν χωρητικότητα μόνο 4%, ενώ οι πυρκαγιές εξαφάνισαν περίπου το 20% των ετήσιων εσόδων των ελληνικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων πέρυσι.
Η Νότια Ευρώπη δεν έχει βιώσει μέχρι στιγμής μεγάλες διαμαρτυρίες, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει καθώς οι κυβερνήσεις, ιδίως στην Ισπανία και την Πορτογαλία, εξετάζουν το ενδεχόμενο έκτακτων περιορισμών νερού, καθώς οι ξηρασίες καταρρίπτουν ρεκόρ.
Εκτός από το αισθάνονται υπό διωγμό από αυτό που θεωρούν γραφειοκρατία των Βρυξελλών που γνωρίζει ελάχιστα για την επιχείρησή τους, πολλοί αγρότες παραπονιούνται ότι αισθάνονται παγιδευμένοι μεταξύ των φαινομενικά αντικρουόμενων απαιτήσεων για φθηνά τρόφιμα κα των φιλικών προς το κλίμα διαδικασιών
Η Κοινή Αγροτική Πολιτική
Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ), το σύστημα επιδοτήσεων 55 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως στο οποίο στηρίζεται η επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης για περισσότερα από 60 χρόνια, βασίζεται ιστορικά στην οικονομία κλίμακας: μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις, κοινά πρότυπα.
Αυτό ενθάρρυνε την ενοποίηση, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ έχει μειωθεί κατά περισσότερο από το ένα τρίτο από το 2005, αφήνοντας πολλές μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις με υψηλά επίπεδα χρέους και καθιστώντας τις μικρότερες όλο και λιγότερο ανταγωνιστικές.
Εσχάτως, ο γεωργικός τομέας, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 11% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ, ανησυχεί ολοένα και περισσότερο για τους κανόνες της στρατηγικής της ΕΕ «από το αγρόκτημα στο πιάτο», μέρος της βασικής ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας που στοχεύει να καταστήσει το μπλοκ κλιματικά ουδέτερο έως το 2050.
Οι στόχοι περιλαμβάνουν μείωση κατά το ήμισυ των φυτοφαρμάκων έως το 2030, μείωση της χρήσης λιπασμάτων κατά 20%, αφιέρωση περισσότερης γης σε μη γεωργική χρήση –για παράδειγμα, αφήνοντάς την σε αγρανάπαυση ή φυτεύοντας μη παραγωγικά δέντρα– και διπλασιασμό της βιολογικής παραγωγής στο 25% της συνολικής γεωργικής γης της ΕΕ.
Πολλοί αγρότες ήδη παραπονιούνται ότι οι ισχύοντες κανόνες της ΕΕ σε τομείς όπως η άρδευση και η καλή διαβίωση των ζώων ερμηνεύονται υπερβολικά αυστηρά. Υποστηρίζουν ότι οι «πράσινες» πολιτικές είναι άδικες, μη ρεαλιστικές, οικονομικά μη βιώσιμες και τελικά θα είναι αυτοκαταστροφικές.
Τι κάνουν οι πολιτικοί για να καταπνίξουν τις διαδηλώσεις;
Οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν λάβει μέτρα: το Βερολίνο απέσυρε τα σχέδιά του για μείωση των επιδοτήσεων ντίζελ. Το Παρίσι ακύρωσε την αύξηση του φόρου ντίζελ, καθυστέρησε άλλα μέτρα και υποσχέθηκε βοήθεια 150 εκατομμυρίων ευρώ, ωθώντας τα συνδικάτα αγροτών να αναστείλουν τη διαμαρτυρία τους.
«Παντού στην Ευρώπη τίθεται το ίδιο ερώτημα: πώς θα συνεχίσουμε να παράγουμε περισσότερα αλλά καλύτερα; Πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή; Πώς μπορούμε να αποφύγουμε τον αθέμιτο ανταγωνισμό από ξένες χώρες;», δήλωσε την Πέμπτη ο Γάλλος πρωθυπουργός Γκαμπριέλ Ατάλ.
Σε επίπεδο ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει τον περιορισμό της εισαγωγής γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία μέσω ενός «φρένου έκτακτης ανάγκης» και την εξαίρεση των αγροτών για το 2024 από την υποχρέωση να διατηρούν το 4% της αγρανάπαυσης ενώ εξακολουθούν να λαμβάνουν επιδοτήσεις της ΕΕ.
Με τον φόνο να μην αναστατώσουν περαιτέρω έναν ήδη εξεγερμένο τομέα, ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, και ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Λίο Βαράντκαρ, είπαν ότι η προτεινόμενη εμπορική συμφωνία ΕΕ-Mercosur δεν πρέπει να υπογραφεί στην παρούσα μορφή της.
Με τους αγρότες να αντλούν ολοένα και μεγαλύτερη υποστήριξη από τα ευρωσκεπικιστικά, συντηρητικά κόμματα, τα οποία αναμένεται να σημειώσουν σημαντικά κέρδη στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα διεξαχθούν τον Ιούνιο, περαιτέρω παραχωρήσεις φαίνονται περισσότερο από πιθανές.
Guardian