Γιώργος Βάμβουκας
Καθηγητής Οικονομικών και Οικονομετρίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Οικονομικής Επιτροπής του Κινήματος “Ελεύθεροι Άνθρωποι”
Ως “Κοινωνική Τάξη” (Social Class) ορίζεται «η ομάδα ατόμων τα οποία στην κοινωνία κατέχουν την ίδια κοινωνική και οικονομική θέση». Πολλές είναι οι κοινωνιολογικές και πολιτικές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί περί κοινωνικών τάξεων. Από τα μέσα του 18ου αιώνα με την έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης (Industrial Revolution) στον ευρωπαϊκό χώρο, οι συντελούμενες εξελίξεις στην παραγωγική διαδικασία και ο μετασχηματισμός του οικονομικού συστήματος επέφεραν την διαμόρφωση νέων κοινωνικοοικονομικών τάξεων.
Η ταχύτατη εκβιομηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίας, η αυτοματοποίηση στην παραγωγή προϊόντων, οι καινοτομίες στην τεχνολογία και η θεαματική ανάπτυξη του τριτογενή τομέα των υπηρεσιών (τράπεζες, ναυτιλία, παιδεία, υγεία, τουρισμός, λιανικό και χονδρικό εμπόριο, εστίαση, κ.ο.κ.), συνέβαλαν στην δημιουργία νεότευκτων οικονομικών δραστηριοτήτων και κατά προέκταση στην εμφάνιση νέων επαγγελμάτων. Η ανάδειξη νέων οικονομικών κλάδων και επαγγελμάτων συνέβαλαν στην διαμόρφωση καινούργιων κοινωνικών τάξεων.
Η “κοινωνική τάξη” διαχωρίζεται από την “κοινωνική θέση” (social status).
Η κοινωνική τάξη ορίζεται κυρίως με όρους οικονομικούς. Για παράδειγμα, η κοινωνική τάξη των εργατοϋπαλλήλων έχει ως βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα, ότι, η διαβίωσή τους εξαρτάται από το επίπεδο του μισθού τους. Απεναντίας, η κοινωνική θέση ενός ανθρώπου προσδιορίζεται με τέτοια κριτήρια, όπως είναι το κύρος και η επιρροή του στην κοινωνία, οι γενεαλογικές και οικογενειακές του καταβολές, η πολιτικοοικονομική του δύναμη, κ.ο.κ.
Για παράδειγμα, οι πολίτες λένε πως οι “Καραμανλήδες”, οι “Παπανδρέου”, οι “Μητσοτάκηδες”, οι “Βαρδινογιάννηδες”, οι “Λάτσηδες”, κ.ο.κ., έχουν δεσπόζουσα θέση στην ελληνική κοινωνία, γιατί μέλη των οικογενειών τους και φιλικά τους πρόσωπα (κουμπάροι, βαφτιστήρια, κ.ά.) γίνονται πρωθυπουργοί, υπουργοί, διοικητές τραπεζών, πρόεδροι και διευθύνοντες σύμβουλοι επιχειρήσεων και οργανισμών, εργολάβοι δημοσίων έργων, προμηθευτές του ελληνικού δημοσίου, κ.λπ. Κατ’ αυτό τον τρόπο, αυτές οι πανίσχυρες οικογένειες-φαμίλιες ελέγχουν και παρασκηνιακά συντονίζουν τους μηχανισμούς και τα κέντρα λήψης των σημαντικών πολιτικοοικονομικών αποφάσεων.
Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν είναι η ανάλυση των διαφόρων θεωριών περί κοινωνικών τάξεων, κοινωνικής διαστρωμάτωσης και οικονομικών ανισοτήτων, που διατυπώθηκαν τους 17ο, 18ο, 19ο και αρχές του 20ου αιώνα από τους Τόμας Χομπς, Τζων Λοκ, Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, Ανρί ντε Σαιν Σιμόν, Καρλ Μαρξ, Μαξ Βέμπερ, κ.λπ. Κεντρική επιδίωξη της έρευνάς μας είναι η ενδοσκόπηση και ο εισοδηματικός προσδιορισμός της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα.
Από κοινωνιολογικής άποψης, σε όλες τις χώρες του κόσμου, ανεξαρτήτως του πολιτικοοικονομικού τους συστήματος, υπάρχει η “μεσαία κοινωνική τάξη” στην οποία συναθροίζονται πολίτες με μορφωτικό επίπεδο πανεπιστημιακού-τεχνολογικού επιπέδου, όπως ιατροί, δικαστές, δικηγόροι, οδοντίατροι, φαρμακοποιοί, μαθηματικοί, συμβολαιογράφοι, οικονομολόγοι, τοπογράφοι, γεωλόγοι, πολιτικοί μηχανικοί, φυσικοί, χημικοί, αρχιτέκτονες, πληροφορικάριοι, ηλεκτρολόγοι μηχανολόγοι, γεωπόνοι, κτηνίατροι, ψυχολόγοι, βιοτεχνολόγοι, διεθνολόγοι, θεατρολόγοι, κινηματογραφιστές, σχεδιαστές μόδας, διαφημιστές, ναυπηγοί, λογιστές, κ.ο.κ.
Με κριτήριο την εισοδηματική τους επιφάνεια, στη μεσαία κοινωνική τάξη συγκαταλέγονται επίσης φυσικά πρόσωπα άνευ πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, όπως επιχειρηματίες, βιομήχανοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, κ.ο.κ.
Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γεωργίου Μπαμπινιώτη, «μεσαίος είναι αυτός που βρίσκεται στη μέση, που ισαπέχει από τα δύο άκρα». Άρα, η λέξη “μεσαίος” σημαίνει “το μέσο σημείο μιας κλίμακας”. Για παράδειγμα, το μέτρο υποδιαιρείται σε 100 πόντους. Άρα, ο πεντηκοστός πόντος είναι το μέσο σημείο του ενός μέτρου. Με την ίδια συλλογιστική, το μέσο σημείο του χιλιομέτρου είναι το πεντακοσιοστό μέτρο. Σε συζητήσεις με συγγενείς και φίλους σχολιάζουμε, ότι, η Μαρία και ο Γιάννης είναι μεσαίου αναστήματος ή το επιβατικό αυτοκίνητο της Αλίκης και του Γιώργου είναι μεσαίου κυβισμού.
Λαμβάνοντας υπόψη την εννοιολογική σημασία της λέξης “μεσαίος” συνάγεται ότι «Μεσαία Τάξη είναι το κοινωνικό στρώμα που βρίσκεται ανάμεσα στην ισχυρότερη και την ασθενέστερη οικονομική τάξη». Στη συνέχεια με την παράθεση αδιάσειστων στατιστικών στοιχείων και εμπεριστατωμένης τεχνοκρατικής τεκμηρίωσης θα αποδείξουμε ότι διάφοροι πολιτικάντηδες, οικονομολογούντες, επικοινωνιολόγοι των καθοδηγούμενων δημοσκοπήσεων και θεσιθήρες της οποιασδήποτε μορφής εξουσίας, επικαλούνται στα γραφόμενα και τα λεγόμενά τους τη μεσαία κοινωνική τάξη, χωρίς όμως με τεκμηριωμένα στοιχεία να προσδιορίζουν το επίπεδο ή έστω το εύρος του εισοδηματικού της κλιμακίου.
Με γνώμονα διάφορα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια προκύπτει ότι η μεσαία τάξη έχει ευρεία διαστρωμάτωση. Αυτό σημαίνει ότι στην ανάλυσή μας, ο εισοδηματικός προσδιορισμός της μεσαίας τάξης θα πρέπει να βασιστεί στο εύρος και όχι στο ενδιάμεσο της εισοδηματικής κλίμακας. Και το ερώτημα είναι: Ποιο είναι το εύρος του ετήσιου εισοδήματος που αντιστοιχεί στη μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας; Για παράδειγμα, το εύρος του ετήσιου εισοδήματος ενός νοικοκυριού που ανήκει στη μεσαία τάξη είναι τα 20.000-25.000, 25.000-30.000, 30.000-35.000 ή 35.000-40.000 ευρώ;
Στην προσπάθεια να προσδιορίσουμε το εύρος του εισοδήματος της μεσαίας τάξης της ελληνικής κοινωνίας, παραθέτουμε τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στον πίνακα του κειμένου. Από την ενδελεχή επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) που αφορούν την Φορολογία Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων (ΦΕΦΠ), αδιαμφισβήτητα καταδεικνύεται η διαχρονική φτωχοποίηση της μεσαίας κοινωνικής τάξης. Στην περίπτωση της ελληνικής κοινωνίας, η λέξη «φτωχοποίηση» δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, γιατί όπως θα αποδείξουμε στη συνέχεια, στην Ελλάδα δεν υπάρχει πλέον μεσαία τάξη. Τα μνημόνια και η ντόπια πολιτικοοικονομική κλεπτοκρατία έστησαν τη μεσαία τάξη στο απόσπασμα και τελικά την αφάνισαν.
Οι στατιστικές μας συγκρίσεις θα καλύψουν την χρονική περίοδο 2010-2020. Το έτος 2010 επελέγη λόγω του ότι το έτος αυτό η ελληνική κοινωνία μπήκε στις δαγκάνες των απάνθρωπων και εξοντωτικών μνημονιακών οικονομικών πολιτικών. Η πρώτη ουσιώδης στατιστική παρατήρηση, είναι ότι την περίοδο 2010-2020 το συνολικό δηλωθέν εισόδημα φυσικών προσώπων βάσει του εντύπου Ε1 από 100,3 συρρικνώθηκε σε 74,2 δις ευρώ (€), που αντιστοιχεί σε ποσοστό μείωσης -26,0%. Η δεύτερη αξιοπρόσεκτη διαπίστωση είναι ότι την περίοδο αυτή, το μέσο δηλωθέν εισόδημα των φορολογούμενων νοικοκυριών (υπόχρεος και σύζυγος) από 17.612 ελαττώθηκε σε 11.442 €. Δηλαδή, την περίοδο 2010-2020 το μέσο δηλωθέν ετήσιο εισόδημα των φορολογούμενων νοικοκυριών μειώθηκε -35,0%!!
Η στατιστική παρατήρηση που πιστοποιεί την φτωχοποίηση, όχι μόνο της μεσαίας εισοδηματικής τάξης αλλά του συνόλου των οικονομικών τάξεων της ελληνικής κοινωνίας, είναι ότι την περίοδο 2010-2020 το ποσοστό των φορολογουμένων που δήλωσαν συνολικό ετήσιο εισόδημα χαμηλότερο των 15.000 ευρώ από 58,7% αυξήθηκε σε 73,2%. Δηλαδή, την περίοδο 2010-2020, τα φορολογούμενα νοικοκυριά που δήλωσαν ετήσιο εισόδημα μικρότερο των 15.000 € από 3.344.109 εξακοντίστηκε σε 4.745.650.
Οι προαναφερθείσες στατιστικές επισημάνσεις επιβεβαιώνουν, ότι, το εισοδηματικό κλιμάκιο βάσει του οποίου προσδιορίζεται η μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας, είναι εξαιρετικά δύσκολο ή μάλλον αδύνατον να οριοθετηθεί. Μια σειρά τεχνοκρατικών προσεγγίσεων πιστοποιούν του λόγου το αληθές. Έστω ότι το εισοδηματικό κλιμάκιο των 24.000 έως 30.000 ευρώ αντιπροσωπεύει ένα νοικοκυριό που ανήκει στη μεσαία κοινωνική τάξη. Ο Φόρος Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων (ΦΕΦΠ) που αναλογεί στο ετήσιο εισόδημα των 24.000 € ανέρχεται σε 4.220 €, με αποτέλεσμα το ετήσιο καθαρό εισόδημα να υπολογίζεται σε 19.780 € ή 1.648,3 € το μήνα. Επίσης, ο αναλογούν άμεσος φόρος στα 30.000 ευρώ υπολογίζεται σε 5.900 ευρώ και άρα το καθαρό ετήσιο εισόδημα του νοικοκυριού εκτιμάται σε 24.100 ευρώ.
Το 2010, τα φορολογούμενα νοικοκυριά (υπόχρεος και σύζυγος) που είχαν δηλώσει ετήσιο εισόδημα μικρότερο των 24.000 ευρώ ήταν 4.381.096, ήτοι το 76,9% του συνόλου των φορολογούμενων νοικοκυριών. Απεναντίας, το 2020, οι φορολογούμενοι που δήλωσαν ετήσιο εισόδημα χαμηλότερο των 24.000 ανήλθαν σε 5.711.650, ήτοι το 89% του συνολικού αριθμού των φορολογούμενων νοικοκυριών. Η εκπληκτική στατιστική διαπίστωση ότι την περίοδο 2010-2020 το ποσοστό των φορολογουμένων που δήλωσαν ετήσιο εισόδημα μικρότερο των 24.000 ευρώ από 76,9% εκτινάχτηκε στο 89%, εμπράκτως επιβεβαιώνει την ένδεια της μεσαίας κοινωνικής τάξης στη χώρα μας.
Ουσιαστικά στην Ελλάδα δεν υπάρχει μεσαία εισοδηματική τάξη. Η παρατεταμένη κοινωνικοοικονομική κρίση της περιόδου 2010-2020 κυριολεκτικά ισοπέδωσε την ελληνική κοινωνία.
Με βάση τα στοιχεία της ΑΑΔΕ, το 2020, το 97,2% των φορολογούμενων νοικοκυριών, δηλαδή 6.300.141 νοικοκυριά, δήλωσαν ετήσιο καθαρό εισόδημα μικρότερο των 29.860 ευρώ!! Επίσης, σοκ και δέος προκαλεί η στατιστική διαπίστωση ότι το 2020 φορολογητέο εισόδημα μεταξύ 24.000-30.000 ευρώ δήλωσαν μόλις 274.850 φορολογούμενα νοικοκυριά (υπόχρεος και σύζυγος). Και το εύλογο ερώτημα που ανακύπτει είναι: Αν το εισοδηματικό κλιμάκιο 24.000-30.000 ευρώ αντιπροσώπευε τη μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας, είναι δυνατόν μόλις 274.850 νοικοκυριά, ήτοι μόλις το 4,2% των φορολογούμενων νοικοκυριών, να ανήκει στη μεσαία τάξη;
Στη συνέχεια θα αποδείξουμε ότι οι Έλληνες που μηνιαίως αμείβονται με τον θεσμοθετημένο κατώτατο μισθό των 650 ευρώ, θεωρούνται ευκατάστατοι και όχι ενδεείς. Έστω ότι έκαστος σύζυγος ενός νοικοκυριού εισπράττει από μια ιδιωτική επιχείρηση μηνιαίως τον κατώτατο μισθό των 650 €, που σημαίνει ότι το συνολικό ετήσιο εισόδημά του ανέρχεται σε 9.100 €. Δηλαδή, οι δύο σύζυγοι μαζί με τα δώρα Χριστουγέννων-Πάσχα και το επίδομα αδείας, συγκεντρώνουν ετησίως εισόδημα 18.200 €. Δοθέντος ότι ο αναλογούν άμεσος φόρος στα 9.100 είναι 1.638 €, προκύπτει ότι το συνολικό καθαρό ετήσιο εισόδημα του νοικοκυριού υπολογίζεται σε 16.652 €, ήτοι 1.380,2 € το μήνα.
Το 2020, τα φορολογούμενα νοικοκυριά που δήλωσαν καθαρό εισόδημα μικρότερο των 16.652 € εκτιμώνται σε 5.408.950. Δηλαδή, στην Ελλάδα της προπαγάνδας και της πλύσης εγκεφάλου των πολιτών, το 83,5% του συνολικού αριθμού των φορολογούμενων νοικοκυριών (υπόχρεος και σύζυγος), που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό, έχει καθαρό ετήσιο εισόδημα χαμηλότερο των 16.652 €!! Εκεί κατάντησαν την Ελλάδα. Μνημόνια και κλεπτοσύστημα έστησαν τους Έλληνες φορολογούμενους στο απόσπασμα, αφανίζοντας τη μεσαία τάξη και ρίχνοντας την κοινωνία στο βάραθρο της φτώχειας και της ένδειας.
Στην Ελλάδα του 2021, στην Ελλάδα που γιορτάζει τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, έχουν σχηματοποιηθεί πλέον δύο κοινωνικά ταξικά στρώματα. Το πρώτο κοινωνικό στρώμα είναι αυτό της κλεπτοκρατίας, της έκνομης παραοικονομίας και των θεσιθήρων της εξουσίας που αντιπροσωπεύει περίπου το 10% των νοικοκυριών.
Το δεύτερο κοινωνικό στρώμα είναι ευρύτατο και στα ενδότερά του συναθροίζονται οι κοινωνικές τάξεις της ένδειας και του βιοπορισμού, που εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύουν το 90% των Ελληνικών νοικοκυριών. Σε αυτό το εκτενές κοινωνικό στρώμα συμπεριλαμβάνονται τα υποζύγια της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή μισθωτοί, συνταξιούχοι, τίμιοι ελεύθεροι επαγγελματίες και έντιμοι επιχειρηματίες, οι οποίοι κουβαλάνε στις πλάτες τους τα φορολογικά βάρη.
Με την ανάλυσή μας αποδείξαμε ότι η μεσαία τάξη στην Ελλάδα έχει αφανιστεί και το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών με δυσκολία καλύπτει τις τρέχουσες βιοποριστικές τους ανάγκες. Με τα επίσημα στοιχεία της ΑΑΔΕ είναι αδύνατον να προσδιοριστεί το εύρος του εισοδηματικού κλιμακίου της μεσαίας τάξης. Η μεσαία τάξη είναι πλέον ανύπαρκτη, γιατί οι εκάστοτε κυβερνώντες την έστησαν στο απόσπασμα. Οι προαναφερθείσες αδιανόητες διαπιστώσεις συνάγονται από τα στοιχεία του πίνακα. Αν κάποιος από τους καρεκλοκένταυρους της κρατικής εξουσίας έχει αντίθετη άποψη, ας προσέλθει με τεκμηριωμένα στοιχεία σε δημόσιο διάλογο και να μην κρύβεται πίσω από την χρυσοφόρα καρέκλα του.
Ανάλυση Φορολογικών Δηλώσεων
Παρατηρήσεις: Πηγή των στοιχείων είναι η ΑΑΔΕ (Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων). Ο αριθμός των φορολογουμένων αφορά τα φορολογούμενα νοικοκυριά. Με την ονομασία “φορολογούμενο νοικοκυριό” εννοούνται τα δύο μέλη του νοικοκυριού, δηλαδή ο υπόχρεος και η σύζυγος. Τα στοιχεία του 2020 βασίζονται σε εκτιμήσεις.