Οι προβλέψεις του Μάριο Ντράγκι για το μέλλον της Ευρώπης είναι ζοφερές. Το χειρότερο είναι ότι αν και γνωρίζει πώς να το κάνει καλύτερο, μάλλον δεν μπορεί.
«Θα γίνουμε μια κοινωνία που ουσιαστικά συρρικνώνεται», δήλωσε ο πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις Βρυξέλλες τη Δευτέρα, καθώς παρουσίαζε τις ιδέες του για την επανεκκίνηση της οικονομίας και την αναχαίτιση του κύματος της αμερικανικής και κινεζικής κυριαρχίας.
Ήταν τα 77α γενέθλιά του την περασμένη εβδομάδα και ίσως αυτός ο εορτασμός έπαιξε ρόλο στη ζοφερή αναλογία: «Μοιραζόμαστε αυτήν την τούρτα που γίνεται όλο και μικρότερη –με μικρότερο αριθμό ανθρώπων».
Η διάγνωση που υπέβαλε δημοσίως, καθώς η Ευρώπη διολισθαίνει στην οικονομική έρημο, είναι ευρέως αποδεκτή από τους ειδικούς. Τι μπορεί να γίνει για αυτό είναι το δύσκολο μέρος.
Αυτό που φαίνεται ξεκάθαρα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μεγάλο πρόβλημα παραγωγικότητας. Οι εργαζόμενοί της παράγουν λιγότερα πράγματα ανά ώρα από εκείνους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλά από αυτά έχουν να κάνουν με την τεχνολογία. Τα τελευταία 20 χρόνια η Αμερική κυριάρχησε στη μετάβαση στην ψηφιακή τεχνολογία, ενώ η Ευρώπη απουσίαζε σε μεγάλο βαθμό.
Υπάρχουν πιθανώς τόσοι πολλοί λόγοι για τα δεινά της Ευρώπης όσα τα κεριά γενεθλίων του Draghi: Η ΕΕ παρεμποδίζεται από κακοσχεδιασμένες χρηματοπιστωτικές αγορές, η ενέργεια είναι πολύ ακριβή, η έρευνα και η ανάπτυξη είναι ανοργάνωτες και χωρισμένες σε πολλές διαφορετικές χώρες, η ολοένα και πιο πολωμένη πολιτική συμφωνιών για το οτιδήποτε είναι τόσο απογοητευτική και τόσο οδυνηρή όσο η εξαγωγή δοντιών. Εν ολίγοις, η Ευρώπη είναι μικρότερη από το άθροισμα των μερών της.
Και μια γενικότερη εικόνα των τελευταίων δύο δεκαετιών, που δόθηκε από τον Draghi τη Δευτέρα, παρουσιάζει μόνο ένα παράδειγμα του πώς φτάσαμε εδώ.
«Οι κορυφαίες εταιρείες στην έρευνα και τις επενδυτικές δαπάνες είναι οι ίδιες που είχαμε πριν από 20 χρόνια –όλες στην αυτοκίνηση», είπε. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν στα ίδια, αυτοκίνητα και φάρμακα, πριν από 20 χρόνια. Τώρα είναι όλα ψηφιακά». Η Κίνα μόλις και δεν προλαβαίνει. Σε τομείς όπως η βιομηχανία ηλεκτρικών οχημάτων, κάνει άλμα στην Ευρώπη.
Το όραμα του Draghi ως προς την αντίδραση της Ευρώπης, που επικεντρώνεται στην καθαρή ενέργεια, την υψηλή τεχνολογία και την ανθεκτικότητα, είναι φιλόδοξο. Οι προτάσεις καλύπτουν τη μεταρρύθμιση της ενεργειακής αγοράς, τους χαλαρότερους κανόνες συγχωνεύσεων και -μία για τους σπασίκλες των Βρυξελλών εδώ- ακόμη και αλλαγές στη νομοθετική διαδικασία διαβούλευσης της ΕΕ (γνωστή στη φρασεολογία ως «επιτροπολογία»).
Ο ίδιος προτείνει να μπει κάποια σοβαρή οικονομική δύναμη πίσω από το πρότζεκτ: Επιπλέον 800 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, που θα ήταν ένα άνευ προηγουμένου άλμα στις δαπάνες για μια ήπειρο που εξακολουθεί να είναι αβέβαιη για το αν πρέπει να προσπαθήσει να εκτοξεύσει τα μετρητά ή να ισορροπήσει τα λογιστικά της βιβλία.
Εάν ένα ραβδί μπορούσε να κουνηθεί και όλες αυτές οι λύσεις να εφαρμοστούν, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα έβαζε ενισχυτές πυραύλων στην ευρωπαϊκή οικονομία.
Αλλά τα 77 του χρόνια πρέπει να δίδαξαν στον Draghi, όπως σε όλους τους σημερινούς Ευρωπαίους πολιτικούς και όλους όσοι προηγήθηκαν, ότι δεν υπάρχει τέτοιο ραβδί.
Η νομοθετική διαδικασία της ΕΕ είναι επίπονη, αργή και συγκρατείται από μια διαφωνούσα μειοψηφία σε κάθε βήμα.
Πουθενά το πρόβλημα δεν είναι πιο οξύ από όταν πρόκειται για χρήματα.
Ο Draghi θέλει περισσότερο κοινό δανεισμό. Έχοντας θεωρηθεί πάντα ως ένα μεγάλο ταμπού, η ΕΕ το εισήγαγε με περιορισμένο τρόπο κατά τη διάρκεια της πανδημίας της Covid για να βοηθήσει στην οικονομική ανάκαμψη.
Αλλά μια επανάληψη κάτι τέτοιου φαίνεται να μπλοκάρεται από μια ομάδα χωρών όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, οι οποίες έχουν χαμηλά επίπεδα χρέους και δεν θέλουν να σταματήσουν την πληρωμή χρεών των πιο υπερχρεωμένων γειτόνων τους.
Το πρόβλημα δεν είναι θεωρητικό. Δεν είχαν περάσει λιγότερο από τρεις ώρες αφότου ο Draghi ολοκλήρωσε την παρουσίασή του πριν ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Christian Lindner πει ότι «η Γερμανία δεν θα συμφωνήσει» στον κοινό δανεισμό.
Να γιατί υπάρχουν κόκκινες γραμμές σε πολλές από τις φιλοδοξίες του Draghi. Περισσότεροι «ίδιοι πόροι», λένε οι Βρυξέλλες για φόρους σε επίπεδο ΕΕ, απαιτούν από κάθε χώρα να συμφωνήσει με αυτούς προτού εισαχθούν. Και αυτό φαίνεται σχεδόν αδύνατο σε αυτό το πολιτικό τοπίο. Άλλες πηγές μετρητών, όπως η αξιοποίηση κονδυλίων της ΕΕ που προορίζονται για να βοηθήσουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες να καλύψουν τη διαφορά, αντιμετωπίζουν παρόμοια πολιτικά προβλήματα.
Υπάρχουν πολλά καλά να ειπωθούν τόσο για τον Draghi όσο και για την έκθεση του. Για όσους έχουν συνηθίσει την λοξή, προσεκτικά αντισταθμισμένη γλώσσα που χαρακτηρίζει τους γραφειοκράτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Draghi ήταν αναζωογονητικά άμεσος, ακόμη και ωμός.
Η διάγνωση είναι ένα πρώτο βήμα, αλλά δεν αποτελεί εγγύηση για την εύρεση της θεραπείας.
Ο Βρετανός ιστορικός Perry Anderson περιέγραψε το πώς οι γραφειοκράτες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπάθησαν μάταια να μεταρρυθμίσουν το ετοιμοθάνατο κράτος τους. Παρά τις αμέτρητες επανεφευρέσεις, «απλά βασανιζόταν και εκείνος έσπαγε σε κομμάτια όλο και περισσότερο», έγραψε.
Πώς μπορούν οι ηγέτες της Ευρώπης να αποτρέψουν αυτό από το να τους συμβεί; Η παρακμή της ηπείρου δεν είναι προκαθορισμένη. Έχει επανέλθει στο παρελθόν. Κανείς δεν μπορούσε να περιμένει το οικονομικό θαύμα που ακολούθησε τους δύο παγκόσμιους πολέμους και το οποίο είδε το μέγεθος του κατά κεφαλήν ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) της Δυτικής Ευρώπης να πλησιάζει το μέγεθος των ΗΠΑ.
Και οι απότομοι κραδασμοί των τελευταίων δύο δεκαετιών, όπως η οικονομική κρίση και η Covid, ώθησαν τελικά τις κυβερνήσεις να παραμερίσουν τα τοπικά τους συμφέροντα και να ξεκινήσουν τη μεταρρύθμιση.
Αλλά είναι εντελώς διαφορετικό το να επιβιώνεις μετά από μια κρίση. Ένα αργό βράσιμο είναι διαφορετικό. Η βραδύτερη ανάπτυξη κατά 1 ποσοστιαία μονάδα είναι σχεδόν ανεπαίσθητη σε διάστημα ενός έτους, αλλά μετά από μια δεκαετία ή δύο γίνεται αγεφύρωτο χάσμα. Εν τω μεταξύ, η πίτα γίνεται όλο και μικρότερη.