Η Ουάσινγκτον και η Τεχεράνη επιστρέφουν σήμερα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αυτή τη φορά στη Ρώμη, για έναν πέμπτο και ιδιαίτερα κρίσιμο γύρο συνομιλιών γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Με τη διακριτική αλλά καθοριστική μεσολάβηση του Ομάν, οι δύο πλευρές καλούνται να διαχειριστούν έναν διάλογο που περιστρέφεται γύρω από τον εμπλουτισμό ουρανίου, το πιο ευαίσθητο και φορτισμένο σκέλος του ιρανικού πυρηνικού φακέλου.
Οι επαφές ξεκίνησαν στις 12 Απριλίου, σηματοδοτώντας μια σπάνια διπλωματική επαφή ανάμεσα σε δύο παραδοσιακούς αντιπάλους, των οποίων οι σχέσεις βρίσκονται σε τροχιά αντιπαράθεσης από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 και την ανατροπή της φιλοδυτικής μοναρχίας στο Ιράν. Από τότε, κάθε προσπάθεια διαλόγου φέρει το βάρος δεκαετιών δυσπιστίας και γεωπολιτικής έντασης.
Σύμφωνα με το επίσημο ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων IRNA, ο νέος γύρος συνομιλιών θα ξεκινήσει στις 13:00 ώρα Ιταλίας (14:00 ώρα Ελλάδας). Οι συνομιλίες αυτές δεν αναμένονται εύκολες – το διακύβευμα είναι υψηλό, οι προθέσεις δύσκολα αποκρυπτογραφήσιμες, και η διεθνής πίεση για πρόοδο ολοένα και εντονότερη.
Σήμερα στη Ρώμη πραγματοποιείται ο πιο υψηλόβαθμος γύρος συνομιλιών μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ιράν μετά το 2018, όταν η Ουάσινγκτον αποσύρθηκε μονομερώς από τη διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης — μια συμφωνία που είχε επιτευχθεί με κόπο στη Βιέννη τρία χρόνια νωρίτερα. Η απόφαση εκείνη του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, στο πλαίσιο της πολιτικής «μέγιστης πίεσης», συνοδεύτηκε από την επαναφορά αυστηρών αμερικανικών κυρώσεων που στραγγαλίζουν την ιρανική οικονομία.
Σήμερα, με την οικονομική πίεση να παραμένει αμείωτη, η Ισλαμική Δημοκρατία αναζητά διέξοδο μέσω μιας νέας συμφωνίας, ενώ η Ουάσινγκτον επιδιώκει να επαναφέρει τον έλεγχο στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα με νέους όρους. Παρά την επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, το χάσμα παραμένει εμφανές, ειδικά όσον αφορά τον εμπλουτισμό ουρανίου — σημείο τριβής που συνεχίζει να προκαλεί ανησυχία στη διεθνή κοινότητα και να βαθαίνει τη δυσπιστία ανάμεσα στις δύο πλευρές.
Η κλιμάκωση του διπλωματικού μπρα-ντε-φερ ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν κορυφώνεται στη Ρώμη, όπου οι δύο πλευρές συμμετέχουν σε έναν πέμπτο και κρίσιμο γύρο συνομιλιών για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, με τον εμπλουτισμό ουρανίου να παραμένει το βασικό σημείο σύγκρουσης.
Ο Αμερικανός απεσταλμένος για τη Μέση Ανατολή, Στιβ Γουίτκοφ, δήλωσε ξεκάθαρα την Κυριακή ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «δεν μπορούν να επιτρέψουν ούτε 1% δυνατότητας εμπλουτισμού» στο Ιράν, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο προειδοποίησε την Τετάρτη πως μια τέτοια δυνατότητα θα μετέτρεπε το Ιράν σε «δυνητική πυρηνική δύναμη».
Η ιρανική απάντηση ήταν άμεση και κατηγορηματική. Ο επικεφαλής της ιρανικής διπλωματίας και διαπραγματευτής Αμπάς Αραγτσί υπογράμμισε χθες ότι εξακολουθούν να υπάρχουν «θεμελιώδεις διαφωνίες» με την Ουάσινγκτον, θέτοντας ως κόκκινη γραμμή το δικαίωμα της χώρας του στον εμπλουτισμό. «Αν οι ΗΠΑ επιμείνουν στον αποκλεισμό μας από τον εμπλουτισμό, τότε δεν θα υπάρξει συμφωνία», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Καθώς οι δύο πλευρές δείχνουν να προσέρχονται στη διαπραγμάτευση με αδιαπραγμάτευτες θέσεις, το ενδεχόμενο επίτευξης νέας συμφωνίας απομακρύνεται, ενώ η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με ανησυχία μια διαπραγματευτική διαδικασία που κρέμεται από μια κλωστή.
Η Τεχεράνη επιμένει ότι ο εμπλουτισμός ουρανίου αποτελεί αναφαίρετο κυριαρχικό της δικαίωμα, θεμελιωμένο στις πρόνοιες της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (TNP), της οποίας είναι συμβαλλόμενο μέλος. Το Ιράν υποστηρίζει ότι επιδιώκει την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, απορρίπτοντας κατηγορηματικά κάθε υποψία για στρατιωτικό πρόγραμμα. «Η κυριαρχία του Ιράν αποτελεί κόκκινη γραμμή και το Ιράν δεν θα απαρνηθεί σε καμία περίπτωση το δικαίωμα εμπλουτισμού ουρανίου», δήλωσε ο Ιρανός πολιτικός αναλυτής Μοχαμάντ Μαραντί, επισημαίνοντας το πολιτικό και νομικό υπόβαθρο των ιρανικών θέσεων.
Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι δυτικοί τους σύμμαχοι και κυρίως το Ισραήλ –η μόνη, σύμφωνα με ειδικούς, πυρηνική δύναμη στη Μέση Ανατολή– αντιμετωπίζουν με βαθιά καχυποψία τις προθέσεις της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Υποστηρίζουν ότι το ιρανικό πρόγραμμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κάλυψη για την απόκτηση πυρηνικού όπλου.
Παρά τις διαψεύσεις της Τεχεράνης, ο πυρηνικός της φάκελος παραμένει ανοιχτή πληγή στις διεθνείς σχέσεις και αιτία για έντονες διπλωματικές και γεωπολιτικές αναταράξεις. Οι συνομιλίες στη Ρώμη διεξάγονται ακριβώς πάνω σε αυτό το ναρκοθετημένο έδαφος, με τις κόκκινες γραμμές και των δύο πλευρών να συγκρούονται μετωπικά.
Περισσότεροι από 17.000 άνθρωποι εργάζονται σήμερα στον πυρηνικό τομέα του Ιράν, κυρίως στους τομείς της ενέργειας και της ιατρικής, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Ιρανικού Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, Μπεχρούζ Καμαλβαντί. Η Τεχεράνη επιχειρεί να στηρίξει την επιχειρηματολογία της υπέρ του εμπλουτισμού ουρανίου προβάλλοντας διεθνή παραδείγματα: «Η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Νότια Κορέα, η Βραζιλία και η Ιαπωνία εμπλουτίζουν ουράνιο χωρίς να διαθέτουν πυρηνικά όπλα», τόνισε ο Καμαλβαντί στις αρχές Μαΐου.
Η πίεση ωστόσο συνεχίζεται σε ανώτατο διπλωματικό επίπεδο. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ συνομίλησε την Πέμπτη με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου για την πορεία των διαπραγματεύσεων με την Τεχεράνη. Σύμφωνα με την εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου, Κάρολαϊν Λέβιτ, ο Τραμπ εμφανίζεται αισιόδοξος, εκτιμώντας ότι οι συνομιλίες «βαίνουν προς τη σωστή κατεύθυνση». Αντίθετα, ο Νετανιάχου αντιμετωπίζει τις συνομιλίες με αυξανόμενο σκεπτικισμό και ανοιχτή δυσπιστία, ανησυχώντας για την πιθανή αναγνώριση δικαιωμάτων εμπλουτισμού στο Ιράν, που θεωρεί στρατηγική απειλή για την ισραηλινή ασφάλεια.
Σε αυτό το τοπίο γεμάτο αντιθέσεις, οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ–Ιράν ισορροπούν πάνω σε λεπτές γραμμές: τεχνολογική πρόοδος και πολιτικό κύρος από τη μία, γεωστρατηγική ανησυχία και διεθνής πίεση από την άλλη. Η έκβαση αυτού του γύρου ίσως κρίνει όχι μόνο το μέλλον του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, αλλά και τη σταθερότητα σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Το Ιράν εμπλουτίζει σήμερα ουράνιο σε ποσοστό 60%, ξεπερνώντας κατά πολύ το όριο του 3,67% που είχε συμφωνηθεί στο πλαίσιο της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, όπως επιβεβαιώνει ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA). Αν και το ποσοστό αυτό παραμένει κάτω από το 90% που απαιτείται για στρατιωτική χρήση, σηματοδοτεί μια επικίνδυνη κλιμάκωση που διατηρεί την ένταση σε υψηλά επίπεδα.
Η Τεχεράνη αιτιολογεί την υπέρβαση των δεσμεύσεων της ως απάντηση στη μονομερή αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη συμφωνία το 2018 και την επαναφορά των κυρώσεων που επέβαλε η Ουάσινγκτον. Η απόκλιση από το πλαίσιο του 2015 δεν είναι απλώς τεχνική, αλλά βαθιά πολιτική και στοχεύει στην άσκηση πίεσης ενόψει της επαναδιαπραγμάτευσης. Το Ιράν επιδιώκει να μετατρέψει την τεχνολογική του πρόοδο σε διαπραγματευτικό όπλο, ενώ η Δύση βλέπει στην πορεία αυτή ένα ενδεχόμενο ολισθηρό δρόμο προς τη στρατιωτικοποίηση του προγράμματος.
Η σύγκρουση πλέον δεν αφορά μόνο τεχνικά όρια και ποσοστά, αλλά τον έλεγχο της ισορροπίας δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Οι συνομιλίες στη Ρώμη γίνονται κάτω από τη σκιά αυτών των εξελίξεων, με την ανάγκη για πολιτική λύση να γίνεται κάθε μέρα πιο επιτακτική — και τα περιθώρια, όλο και πιο στενά.