Καθώς οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί οξύνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, η αποδολαριοποίηση επανέρχεται στο προσκήνιο ως στρατηγικός μοχλός για τη διεκδίκηση νομισματικής κυριαρχίας.
Εδώ και χρόνια, οι χώρες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) προβάλλουν την ιδέα ενός νέου πολυμερούς οικονομικού άξονα που θα περιορίσει την κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου στο διεθνές εμπόριο. Ωστόσο, η πρόσφατη αλλαγή στάσης της Βραζιλίας, ενός κεντρικού μέλους της συμμαχίας, φαίνεται να ανατρέπει τα σχέδια για ένα κοινό νόμισμα και ρίχνει φως στα όρια που θέτει η οικονομική πραγματικότητα στις φιλοδοξίες αυτές.
Η Βραζιλία εξακολουθεί να υποστηρίζει πρωτοβουλίες για τη μείωση της εξάρτησης από το δολάριο, όπως η ανάπτυξη εναλλακτικών συστημάτων πληρωμών και η υιοθέτηση τεχνολογιών blockchain. Όμως, σε αντίθεση με προηγούμενες δηλώσεις και την πιο φιλόδοξη ατζέντα των BRICS, το Ρίο ντε Τζανέιρο προειδοποιεί πλέον για τη δυσκολία υλοποίησης ενός κοινού νομίσματος.
Ο Nilton David, διευθυντής νομισματικής πολιτικής της κεντρικής τράπεζας της Βραζιλίας, δήλωσε ξεκάθαρα ότι «κανένα αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο σε νομίσματα της ομάδας δεν μπορεί σήμερα να ανταγωνιστεί το αμερικανικό δολάριο», προσθέτοντας πως «η πιθανότητα αλλαγής αυτής της κατάστασης μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι ελάχιστη». Η δήλωση αυτή αποκτά ιδιαίτερο βάρος, καθώς η Βραζιλία αναλαμβάνει την εκ περιτροπής προεδρία των BRICS το 2025.
Η εξέλιξη αυτή αντικατοπτρίζει την αναγνώριση της βαθιάς οικονομικής πραγματικότητας: ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να βασίζεται σε έναν κοινοτικό τραπεζικό μηχανισμό (ΕΚΤ) για να υποστηρίξει το ευρώ, οι BRICS στερούνται ενός αντίστοιχου ενιαίου θεσμού που να μπορεί να συντονίσει αποτελεσματικά μια κοινή νομισματική πολιτική. Επιπλέον, μεγάλο μέρος του διεθνούς εμπορίου, ακόμα και μεταξύ των χωρών του μπλοκ, παραμένει συνδεδεμένο με το δολάριο, καθιστώντας την πλήρη απομάκρυνση δαπανηρή και τεχνικά σύνθετη.
Πολλοί οικονομολόγοι ήδη ψιθυρίζουν πως η ηγεμονία του δολαρίου δεν θα ανατραπεί απλώς με πολιτικές δηλώσεις και κοινά σχέδια· απαιτείται πολύπλοκη και μακροπρόθεσμη προσπάθεια.
Πολιτικές ισορροπίες και διπλωματικές εντάσεις
Η στρατηγική στροφή της Βραζιλίας λαμβάνει χώρα σε ένα πλαίσιο αυξανόμενης γεωπολιτικής έντασης. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, ήδη κατά την πρώτη περίοδο της δεύτερης θητείας του, είχε απειλήσει τα μέλη των BRICS με βαριές οικονομικές κυρώσεις και δασμούς, με στόχο την αποτροπή πρωτοβουλιών που θα μειώσουν τον ρόλο του δολαρίου.
Παρότι οι απειλές δεν υλοποιήθηκαν, έχουν επηρεάσει σημαντικά τις επιλογές της Βραζιλίας, η οποία διατηρεί σημαντική εμπορική εξάρτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και επιδιώκει να αποφύγει κλιμάκωση στις σχέσεις της με το αμερικανικό κράτος.
Σε αντίθεση με πιο ανεξάρτητες από την Ουάσινγκτον χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, η Βραζιλία φαίνεται να επιλέγει μια πιο προσεκτική και ρεαλιστική προσέγγιση, αναπροσαρμόζοντας την πολιτική της απέναντι στις φιλοδοξίες των BRICS.
Η νέα θέση της Βραζιλίας δεν πρέπει να εκληφθεί ως οριστική εγκατάλειψη της αποδολαριοποίησης, αλλά μάλλον ως μια φάση επιβράδυνσης και επαναξιολόγησης. Η αμφισβήτηση της ηγεμονίας του δολαρίου ίσως θα προχωρήσει με πιο σταδιακά βήματα, μέσα από περιφερειακές πρωτοβουλίες και όχι με αιφνιδιαστικές κινήσεις ή κοινό νόμισμα.
Ενώ το σχέδιο για ένα ενιαίο νόμισμα των BRICS μοιάζει προς το παρόν να χάνει έδαφος, τα κράτη μέλη καλούνται να αντιμετωπίσουν μια περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας, με νέες προκλήσεις από την αμερικανική μονομερή πολιτική και τις συνεχείς ανακατατάξεις στο παγκόσμιο γεωπολιτικό σκηνικό.