Οριστική ρήξη με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) σηματοδοτεί η κοινή απόφαση των κυβερνήσεων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αργεντινής, που ανακοίνωσαν την αποχώρησή τους από τον οργανισμό, επικαλούμενες σοβαρά λάθη και παραλείψεις κατά τη διαχείριση της πανδημίας COVID-19. Σε κοινή δήλωση, οι υπουργοί Υγείας των δύο χωρών αναφέρθηκαν σε «δομικές αποτυχίες» του ΠΟΥ, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο ίδρυσης ενός νέου διεθνούς συστήματος υγείας.
Ο Αμερικανός υπουργός Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών, Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ, και ο Αργεντινός ομόλογός του, Μάριο Λουγκόνες, χαρακτήρισαν τη διαχείριση της πανδημίας από τον ΠΟΥ ανεπαρκή και επικίνδυνη, επισημαίνοντας την ανάγκη για «ανεξάρτητη, επιστημονικά τεκμηριωμένη ηγεσία» στον τομέα της παγκόσμιας υγείας. Κατήγγειλαν ότι η έλλειψη διαφάνειας και η καθυστερημένη διάθεση κρίσιμων πληροφοριών από τον οργανισμό περιόρισαν την ικανότητα των κρατών να αντιδράσουν αποτελεσματικά, με παγκόσμιες συνέπειες.
Το κοινό ανακοινωθέν περιλαμβάνει πρόσκληση προς άλλες χώρες να ενταχθούν σε μια νέα διεθνή συνεργασία για την υγεία, βασισμένη – σύμφωνα με τους δύο υπουργούς – στην αποτελεσματικότητα, τον σεβασμό στην εθνική κυριαρχία και τη διασφάλιση της παγκόσμιας υγειονομικής ασφάλειας.
Ο Κένεντι Τζ. γνωστοποίησε μέσω της πλατφόρμας Χ ότι συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, για να συζητήσουν το κοινό τους σχέδιο αποχώρησης από τον ΠΟΥ, αλλά και τη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου συστήματος υγείας. Όπως δήλωσε, ο στόχος είναι ένα σύστημα με υψηλά επιστημονικά στάνταρ, μακριά από πολιτικές παρεμβάσεις, διαφθορά και αυταρχισμό. Ωστόσο, δεν δόθηκαν λεπτομέρειες για το αν το νέο αυτό σχήμα θα λειτουργήσει ως απευθείας εναλλακτική του ΠΟΥ, ούτε αποκαλύφθηκε κάποια επίσημη ονομασία ή δομή.
Η κίνηση των ΗΠΑ και της Αργεντινής εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο, με έντονες επικρίσεις προς τον ΠΟΥ. Η αποχώρηση των ΗΠΑ είχε ήδη δρομολογηθεί από τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ κατά την έναρξη της δεύτερης θητείας του. Ανάλογη απόφαση υπέγραψε τον Φεβρουάριο και ο Αργεντινός πρόεδρος Μιλέι.
Η αμερικανική κυβέρνηση είχε επικαλεστεί την εσφαλμένη διαχείριση της πανδημίας από τον ΠΟΥ, καθώς και άλλες αποτυχίες στον τομέα της διεθνούς υγειονομικής πολιτικής. Στο προεδρικό διάταγμα αναφερόταν επίσης η ανισορροπία στη χρηματοδότηση του ΠΟΥ, με τις ΗΠΑ να προσφέρουν πολλαπλάσια κονδύλια σε σχέση με την Κίνα, παρά τον μεγαλύτερο πληθυσμό της τελευταίας.
Σε αντίδραση προς την κριτική, ο ΠΟΥ προχώρησε στην έγκριση ενός νέου συμφώνου για την αντιμετώπιση μελλοντικών πανδημιών. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση Τραμπ είχε ήδη ξεκαθαρίσει πως οι ΗΠΑ δεν θα δεσμευτούν από τέτοια συμφωνία.
Πριν από λίγες ημέρες, ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. απηύθυνε ανοιχτό κάλεσμα προς άλλες κυβερνήσεις να επανεξετάσουν τη σχέση τους με τον ΠΟΥ, υποστηρίζοντας ότι η Κίνα και άλλες χώρες έχουν αποκτήσει υπέρμετρη επιρροή στον οργανισμό, συχνά εις βάρος του συλλογικού παγκόσμιου συμφέροντος. Παρότι οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες του ΠΟΥ, οι επικριτές του οργανισμού επιμένουν ότι η διακυβέρνησή του χρειάζεται ριζική αναθεώρηση.
Υπενθυμίζεται ότι ανάλογη προσπάθεια αποχώρησης από τον ΠΟΥ είχε επιχειρήσει ο Ντόναλντ Τραμπ το 2020, επικρίνοντας ανοιχτά την Κίνα για συγκάλυψη της εξάπλωσης του κορονοϊού στα τέλη του 2019. Η απόφαση αυτή ανεστάλη το 2021 από τον διάδοχό του, Τζο Μπάιντεν, ο οποίος είχε ανατρέψει την πορεία αποχώρησης από τον οργανισμό.
Προς το παρόν, παραμένει ασαφές πόσες χώρες θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα των ΗΠΑ και της Αργεντινής για την οικοδόμηση ενός εναλλακτικού διεθνούς μηχανισμού υγείας, αλλά η πρωτοβουλία έχει ήδη ανοίξει έναν νέο γύρο συζητήσεων για τον ρόλο και τη δομή της παγκόσμιας υγειονομικής διακυβέρνησης.