Στις 5 Φεβρουαρίου του 1958, ένα από τα πιο ανησυχητικά και ελάχιστα γνωστά περιστατικά της πυρηνικής ιστορίας των Ηνωμένων Πολιτειών σημειώθηκε ανοιχτά των ακτών της Τζόρτζια. Ένα βομβαρδιστικό αεροσκάφος τύπου B-47 Stratojet, το οποίο μετέφερε μια πυρηνική βόμβα Mark 15, ενεπλάκη σε ατύχημα κατά τη διάρκεια άσκησης με άλλο στρατιωτικό αεροσκάφος.
Λόγω σοβαρών ζημιών που υπέστη το B-47, το πλήρωμα έλαβε εντολή να ρίξει το φορτίο του στη θάλασσα για να μειώσει το βάρος και να προσγειωθεί με ασφάλεια. Η βόμβα έπεσε κοντά στο νησί Tybee, στα ανοιχτά της Σαβάνα, και από τότε δεν έχει βρεθεί ποτέ.
Η βόμβα Mark 15, γνωστή και ως “Tybee Bomb”, είχε βάρος περίπου 3.500 κιλά και περιείχε ουράνιο και πλουτώνιο. Οι Αρχές τότε δήλωσαν πως η βόμβα ήταν «εκπαιδευτικού τύπου» και δεν περιείχε πυρικό πυροκροτητή, δεν μπορούσε να εκραγεί. Ωστόσο, πρόσφατα έγγραφα και καταθέσεις στρατιωτικών διαψεύδουν αυτή την εκδοχή, υπονοώντας ότι η βόμβα ήταν λειτουργική. Έκθεση της Πολεμικής Αεροπορίας το 1966 επιβεβαίωσε ότι η βόμβα είχε πραγματικά πυρηνικά υλικά, αλλά δεν έγινε ποτέ σαφές εάν περιείχε και τον πυροκροτητή που θα μπορούσε να προκαλέσει πυρηνική έκρηξη.
Έρευνες για τον εντοπισμό της διεξήχθησαν πολλές φορές τις επόμενες δεκαετίες, χωρίς αποτέλεσμα. Η περιοχή όπου φέρεται να έχει εξερευνηθεί με χρήση σόναρ και άλλων τεχνολογιών, όμως το μέγεθος του βυθού, οι λάσπες και η διάβρωση έχουν καταστήσει κάθε προσπάθεια άκαρπη. Μέχρι σήμερα, το αντικείμενο παραμένει άφαντο, και καμία κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έχει προχωρήσει σε επίσημη επιβεβαίωση για την πλήρη σύστασή του.
Το περιστατικό αυτό παραμένει από τα πλέον ανησυχητικά στην ιστορία του Ψυχρού Πολέμου. Ο κίνδυνος που εγκυμονεί η ύπαρξη μιας χαμένης πυρηνικής βόμβας σε απόσταση αναπνοής από κατοικημένες περιοχές προκαλεί ερωτήματα για την ασφάλεια, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων. Παρά την απουσία ευρείας δημοσιότητας, η “Tybee Bomb” είναι υπενθυμισμένη πως ακόμα και οι πλέον προηγμένες στρατιωτικές δυνάμεις δεν είναι απρόσβλητες από σφάλματα που μπορούν να έχουν καταστροφικές συνέπειες.
Το συμβάν παραμένει ένα ανοιχτό κεφάλαιο στην ιστορία της στρατιωτικής αβελτηρίας και της μυστικοπάθειας της εποχής, ένα συμβάν για το οποίο οι πολίτες ουδέποτε ενημερώθηκαν επαρκώς και του οποίου οι συνέπειες —αν υπάρχουν— ίσως δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί.
Παρά τις αυστηρές δικλείδες ασφαλείας και τα εξελιγμένα πρωτόκολλα που περιβάλλουν το πυρηνικό οπλοστάσιο των υπερδυνάμεων, ένα τυχαίο γεγονός, μια ανθρώπινη αστοχία ή τεχνική βλάβη μπορεί να προκαλέσει σε μια αλυσιδωτή αντίδραση με καταστροφικές συνέπειες. Το ερώτημα «πόσο κοντά βρίσκεται ο κόσμος σε ένα πυρηνικό ατύχημα που θα μπορούσε να προκαλέσει έναν Παγκόσμιο Αρμαγεδώνα» δεν είναι θεωρητικό ούτε υπερβολικό — είναι τραγικά ρεαλιστικό.
Παρότι οι ηγέτες των πυρηνικών δυνάμεων έχουν επίγνωση της τρομοκρατικής ισχύος που κατέχουν, στην πράξη συχνά δεν δίνουν τη δέουσα σημασία στα ρίσκα. Ένα χαρακτηριστικό αυτής της επικίνδυνης αμέλειας έφερε στο φως του έγκυρου αμερικανικού μέσου, αποκαλύπτοντας τις άγνωστες πτυχές ενός σοκαριστικού περιστατικού: τη ρίψη μιας πυρηνικής βόμβας από αμερικανικό στρατιωτικό αεροσκάφος στα ανοιχτά της Τζόρτζια, η οποία όχι μόνο δεν εξερράγη, αλλά δεν βρέθηκε ποτέ μέχρι σήμερα.
Το συμβάν, που σημειώθηκε το 1958, έρχεται να προστεθεί σε μια μακρά λίστα σχεδόν ατυχημάτων — καταστάσεων όπου η τύχη ή μια στιγμή ψυχραιμίας απέτρεψαν το μοιραίο. Από τότε που οι Ηνωμένες Πολιτείες πυροδότησαν δύο ατομικές βόμβες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν έχει υπάρξει άλλη πυρηνική έκρηξη σε συνθήκες πολέμου. Κι όμως, με εννέα χώρες —εν δυνάμει δέκα αν το Ιράν αποκτήσει πυρηνικό οπλοστάσιο— να διαθέτει χιλιάδες πυρηνικά όπλα, προκαλεί σχεδόν απορία πώς δεν έχει σημειωθεί ακόμη καταστροφική πυρηνική έκρηξη από λάθος ή δυσλειτουργία.
Τα ιστορικά στοιχεία μαρτυρούν δεκάδες τέτοιες «στενές επαφές». Εκτοξεύσεις που ακυρώθηκαν την τελευταία στιγμή, πυραυλικά συστήματα που αντέδρασαν σε λανθασμένα σήματα, βόμβες που έπεσαν από αεροπλάνα λόγω τεχνικής βλάβης ή ανθρώπινου λάθους, όπως η περίπτωση της “Tybee Bomb”. Αυτά τα περιστατικά αποκαλύπτουν ότι το δίχτυ ασφαλείας δεν είναι τόσο άτρωτο όσο παρουσιάζεται. Οι αστοχίες που υπάρχουν, και η πιθανότητα ενός πυρηνικού ατυχήματος δεν είναι ζήτημα «αν», αλλά «πότε».
Η απειλή ενός πυρηνικού Αρμαγεδδώνα δεν προέρχεται μόνο από εχθροπραξίες ή γεωπολιτικές συγκρούσεις. Μπορεί να προκύψει και από λάθη, παραλείψεις, ή την ψευδαίσθηση του ελέγχου σε ένα σύστημα που στηρίζεται σε ανθρώπινες αποφάσεις και τεχνολογικές επιχειρήσεις. Το παράδειγμα της χαμένης βόμβας στην Τζόρτζια δεν είναι απλώς μια περίεργη ιστορική υποσημείωση. Είναι προειδοποίηση —και υπενθύμιση— ότι το πυρηνικό ρίσκο παραμένει εδώ, υπαρκτό και ενεργό.
Στις 5 Φεβρουαρίου 1958 εκτυλίχθηκε ένα από τα πιο ανησυχητικά περιστατικά της πυρηνικής εποχής, όταν ένας στρατιωτικός αεροσκάφος των ΗΠΑ, τύπου B-47 Stratojet, κατά τη διάρκεια άσκησης ρουτίνας με ένα μαχητικό F-86 Sabre, αναγκάστηκε να ρίξει στον ωκεανό μια πυρηνική βόμβα τύπου Mark 10 15 βάρους. Το συμβάν σημειώθηκε στα ανοιχτά του νησιού Tybee στην Τζόρτζια και μέχρι σήμερα, η βόμβα δεν έχει εντοπιστεί.
Η επιχείρηση ήταν μια προσομοίωση αερομαχίας. Το B-47 πετούσε μεταφέροντας μια βόμβα Mark 15 με εκρηκτική ισχύ 3,8 μεγατόνων — περίπου 190 φορές ισχυρότερη από τη βόμβα που έπληξε το Ναγκασάκι. Κατά τη διάρκεια της άσκησης, ο πιλότος του F-86 δεν εντόπισε το B-47 στο ραντάρ του και κατέβηκε κατά λάθος στην πορεία του βομβαρδιστικού. Η σύγκρουση στον αέρα ήταν αναπόφευκτο: το αριστερό φτερό του F-86 διαλύθηκε και ο πιλότος εκτινάχθηκε, προσγειώνοντας με ασφάλεια σε έναν κοντινό βάλτο.
Το B-47 υπέστη σοβαρές ζημιές και έπεσε από τα 38.000 στα 20.000 πόδια προτού ο πιλότος καταφέρει να σταθεροποιήσει τον αεροσκάφος. Με την κατάσταση να είναι κρίσιμη και την πιθανότητα η βόμβα να εκτοξευθεί ανεξέλεγκτα από το κατεστραμμένο σκάφος, το πλήρωμα ζήτησε άδεια να την απορρίψει στη θάλασσα. Η έγκριση δόθηκε. Η βόμβα ρίχτηκε από ύψος 7.200 ποδιών ενώ το B-47 πετούσε με ταχύτητα 200 κόμβων. Έπεσε στον κόλπο Wassaw Sound, κοντά στο Tybee, χωρίς να σημειωθεί έκρηξη.
Μετά την απόρριψη της βόμβας, το B-47 κατάφερε να προσγειωθεί με ασφάλεια σε κοντινή αεροπορική βάση. Η αμερικανική κυβέρνηση διαβεβαίωσε το κοινό ότι η βόμβα δεν περιείχε πυρηνικό πυροκροτητή και άρα δεν αποτελούσε κίνδυνο. Ωστόσο, έκτοτε εμφανίστηκαν αντικρουόμενες αναφορές. Ορισμένα έγγραφα και μαρτυρίες πρώην στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων υποστηρίζουν ότι η βόμβα ήταν πλήρως οπλισμένη. Αν αυτό ισχύει, τότε μιλάμε για ένα όπλο τεράστια καταστροφική ισχύος που παραμένει θαμμένο στον βυθό, απροσδιόριστο και εν δυνάμει ενεργό.
Πολλαπλές έρευνες έχουν γίνει στην περιοχή του Wassaw Sound, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Η λάσπη, τα ρεύματα και οι φυσικές μεταβολές του βυθού καθιστούν την ανεύρεση του Mark 15 εξαιρετικά δύσκολη. Το γεγονός ότι δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα, περισσότερο από πέντε χρόνια μετά, εγείρει ερωτήματα για την ικανότητα εντοπισμού χαμένων πυρηνικών όπλων, αλλά και για το τι άλλο μπορεί να κρύβεται από την επίσημη εκδοχή.
Το περιστατικό του 1958 αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο κοντά μπορεί να φτάσει ο κόσμος σε έναν πυρηνικό εφιάλτη, όχι απαραίτητα λόγω πολεμικών προϊόντων, αλλά εξαιτίας ενός λάθους, μιας αστοχίας ή μιας κακής απόφασης. Είναι μια υπενθύμιση ότι, ακόμα και με όλες τις προβλέψεις και τους ελέγχους, το ανθρώπινο λάθος παραμένει αστάθμητος και τρομακτικά επικίνδυνος παράγοντας στην εξίσωση του πυρηνικού οπλισμού.
Μετά το ατύχημα του 1958, όταν ένα βομβαρδιστικό B-47 των ΗΠΑ έριξε στη θάλασσα μια βόμβα Mark 15 κοντά στο νησί Tybee στην Τζόρτζια, η κυβέρνηση αφιέρωσε δύο ολόκληρους μήνες στην προσπάθεια εντοπισμού της. Μια ομάδα 100 ανδρών του Πολεμικού Ναυτικού, εξοπλισμένη με φορητά σόναρ, διεξήγαγε εκτεταμένες σαρώσεις της περιοχής χρησιμοποιώντας καλώδια και άλλες μεθόδους εντοπισμού. Οι έρευνες σταμάτησαν στις 16 Απριλίου 1958, χωρίς να βρεθεί κανένας ίχνος της βόμβας. Παρά την κλίμακα της επιχείρησης, το Mark 15 παρέμεινε άφαντο.
Το θέμα δεν ξεχάστηκε. Το 2001, τέσσερις και πλέον δεκαετίες αργότερα, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ πραγματοποίησε νέα υδρογραφική μελέτη στην περιοχή. Η έρευνα έδειξε ότι η βόμβα μπορεί να βρίσκεται κάτω από πέντε έως δεκαπέντε πόδια λάσπης στα πυθμένα του Wassaw Sound. Αν και η τοποθεσία υποβλήθηκε με σχετική ακρίβεια, δεν υπήρξε καμία επιχείρηση ανάσυρσης ή περαιτέρω διερεύνησης.
Η Πολεμική Αεροπορία διαβεβαίωσε έκτοτε σταθερά ότι η βόμβα είναι ακίνδυνη. Επέμεινε στην εκδοχή ότι δεν περιείχε πυρηνικό πυροκροτητή, δεν υπήρχε κίνδυνος έκρηξης ή ραδιενεργής διαρροής. Ωστόσο, η αλήθεια παραμένει ασαφής. Το αν το Mark 15 ήταν πυρηνικό ή ποτέ δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως και με επίσημο τρόπο.
Το Κέντρο Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοση Όπλων έχει καταγράψει τις αντικρουόμενες πληροφορίες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του, υπήρξαν αρχικές αμφιβολίες ακόμη και μεταξύ ειδικών για το αν η βόμβα ήταν πυρηνικά ενεργή. Η ανησυχία δεν είναι υπερβολική. Όπως αναφέρει το Κέντρο, εάν η βόμβα ήταν πλήρως οπλισμένη και πυροδοτήθηκε κοντά στην επιφάνεια του νερού, το ωστικό κύμα που είχε ακτίνα άνω του ενός μιλίου, ενώ η θερμική ακτινοβολία θα μπορούσε να φτάσει σε απόσταση έως και δέκα μιλίων.
Παρά τις διαβεβαιώσεις των Αρχών, οι υποψίες παραμένουν. Η ύπαρξη πυρηνικών υλικών στο εσωτερικό της βόμβας, η παρατεταμένη απουσία επιχείρησης ανάκτησης της και το γεγονός ότι δεν έχει γίνει ποτέ δημόσια αποκάλυψη του πλήρους φορτίου της, τροφοδοτεί το ερώτημα: είναι πράγματι ακίνδυνη ή πρόκειται για μια ωρολογική βόμβα θαμμένη στον βυθό;
Το περιστατικό αυτό δεν αφορά απλώς ένα ιστορικό ατύχημα. Είναι ζωντανή υπενθύμιση των κινδύνων που μπορεί να προκύψουν από ανθρώπινα λάθη, στρατιωτικές παραλείψεις και την έλλειψη διαφάνειας σε θέματα ύψιστης σημασίας για την παγκόσμια ασφάλεια. Η Mark 15 ίσως παραμένει ακίνητη κάτω από τη λάσπη, αλλά το ερώτημα για το τι πραγματικά μεταφέρει και τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει, παραμένει εξίσου ενεργό όσο και το 1958.
Από τα περιστατικά όπως αυτή της χαμένης πυρηνικής βόμβας στις ακτές της Τζόρτζια, γίνεται ξεκάθαρο πως ακόμα και με αυστηρές δικλείδες ασφαλείας, ο κίνδυνος δεν εξαφανίζεται. Ένα ατύχημα, μια εσφαλμένη εντολή ή μια παρεξήγηση μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις που να ξεφύγουν από κάθε έλεγχο. Το ερώτημα δεν είναι υπερβολικό: αν ένα τέτοιο περιστατικό συνέβαινε σε μια πιο ασταθή περιοχή του πλανήτη, όπως η Κορεατική Χερσόνησος, ποιες ήταν οι συνέπειες;
Ας πάρουμε ένα υποθετικό —αλλά όχι απίθανο— σενάριο: η Βόρεια Κορέα, μια χώρα με ιστορικό πυρηνικών δοκιμών, απειλών και επιθετικής ρητορικής, εκτοξεύει κατά λάθος ή εσκεμμένα έναν πυρηνικό πύραυλο και αυτός εκρήγνυται σε νοτιοκορεατικό έδαφος. Ο Κιμ Γιονγκ Ουν έχει ήδη απειλήσει ανοιχτά με χρήση πυρηνικών, και το ενδεχόμενο μιας πρόκλησης δεν μπορεί να αποκλειστεί. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, το ερώτημα δεν ήταν αν υπήρχε, αλλά πόσο άμεση, μαζική και καταστροφική θα ήταν.
Η απάντηση των ΗΠΑ θα ήταν, σχεδόν με βεβαιότητα, συντριπτική. Το δόγμα αποτροπής των Ηνωμένων Πολιτειών στηρίζεται στην αρχή της «αμοιβαίας εξασφαλισμένης καταστροφής» (Mutually Assured Destruction – MAD), η οποία ουσιαστικά λέει πως στρατιωτική χρήση πυρηνικού όπλου κατά τη συμμαχία των ΗΠΑ, ιδίως κατά την απάντηση της Νότιας Κορέας όπου σταθμεύουν και Αμερικανοί στρατιώτες, θα προκαλούσαν και πυρηνικές δυνάμεις.
Αυτό το σενάριο ισοδυναμεί με πυρηνικό ολοκαύτωμα. Η Πιονγκγιάνγκ, γνωρίζοντας την αντίδραση που θα προκαλούσε, πιθανότατα θα επιχειρήσει μαζική αντιπαράθεση. Σε δευτερόλεπτα, η Νότια Κορέα η Ιαπωνία, οι αμερικανικές βάσεις στο Ειρηνικό και πιθανές περιοχές εντός των ΗΠΑ που βρίσκονταν υπό πυρηνική απειλή. Το ΝΑΤΟ ίσως εμπλεκόταν, η Κίνα και η Ρωσία θα έπρεπε να πάρουν θέση, και η παγκόσμια σταθερότητα που θα κατέρρεε.
Το συμπέρασμα είναι απλό και ζοφερό: οι πυρηνικές δυνάμεις, ανεξαρτήτως τεχνολογίας και επίπεδο ασφαλείας, βρίσκονται διαρκώς στην κόψη του ξυραφιού. Ένα μόνο λάθος —μια παρανόηση, ένα σφάλμα λογισμικό, μια αστοχία συστήματος ή μια παράτολμη απόφαση— αρκεί για να πυροδοτήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση που δεν μπορεί να ανακληθεί. Το περιστατικό με το Mark 15 είναι υπενθύμιση. Το υποθετικό σενάριο με τη Βόρεια Κορέα είναι προειδοποίηση. Και οι δύο δείχνουν πως ο κόσμος εξακολουθεί να ζει υπό τη σκιά της πυρηνικής απειλής, όσο κι αν προσποιείται ότι την έχει ξεπεράσει.