Μελέτη – σοκ του Ινστιτούτου ΕΝΑ
Ικαρία: Ενόψει των σχεδίων για εγκατάσταση ενός μεγάλου βιομηχανικού αιολικού πάρκου ισχύος 330 MW, αποτελούμενου από 110 ανεμογεννήτριες στην κορυφογραμμή της Ικαρίας και δύο υπεράκτιων αιολικών στη νότια και δυτική άκρη του νησιού, συνολικής ισχύος 1760 ΜW, η μελέτη του Νίκου Τράντα, Δρ. πολιτικής επιστήμης, επιστημονικού συνεργάτη του Ινστιτούτου ΕΝΑ, παρουσιάζει διαστάσεις της κριτικής κοινωνικής επιστήμης για την πράσινη μετάβαση, που μπορούν να έχουν εφαρμογή στην περίπτωση της Ικαρίας.
Μέσα από τη διεθνή συζήτηση για τον πράσινο εξορυκτισμό και την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, αναδεικνύεται το μεγάλο έλλειμμα διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία και η απειλή για την ένταξη του νησιού στις «πράσινες ζώνες θυσίας» που υφίστανται ανά τον κόσμο στον βωμό της ενεργειακής μετάβασης, ενώ αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις στο πλαίσιο της τοπικής ενεργειακής δημοκρατίας.
1. Περιβαλλοντικό κόστος
Ο κ. Τράντας επικεντρώνεται στο μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος που συνδέεται με τη δημιουργία μεγάλων βιομηχανικών αιολικών πάρκων, όπως το συγκεκριμένο έργο των 330 MW στην Ικαρία, το οποίο περιλαμβάνει 110 ανεμογεννήτριες. Το κόστος αυτό δεν περιορίζεται μόνο στις εκπομπές CO2, αλλά επεκτείνεται και στην αλλοίωση του φυσικού τοπίου.
Οι ανεμογεννήτριες απαιτούν την κατασκευή τεράστιων έργων υποδομής, όπως εκσκαφές βαθιών και πλατιών τάφρων, τοποθέτηση μπετόν σε μεγάλες ποσότητες και κατασκευή νέων δρόμων, οι οποίοι θα αλλοιώσουν την εικόνα του νησιού, το οποίο ήδη θεωρείται πολύτιμο και προστατευόμενο. Ειδικότερα, το νησί είναι μέρος του δικτύου προστατευμένων περιοχών NATURA 2000, με σημαντικές οικολογικές ζώνες, όπως το όρος Αθέρας και το ακρωτήριο Φανάρι.
Η κατασκευή αυτών των αιολικών πάρκων επηρεάζει άμεσα την τοπική βιοποικιλότητα, με κινδύνους για την τοπική πανίδα, κυρίως τα πουλιά της περιοχής. Η περιοχή περιλαμβάνει επίσης σπάνια οικοσυστήματα, όπως το δάσος του Ράντη, που έχει χαρακτηριστεί «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης». Η κατασκευή αιολικών πάρκων σε τέτοιες περιοχές θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές βιολογικές ανισορροπίες, περιλαμβανομένων των κινδύνων διάβρωσης του εδάφους και ερημοποίησης, καθιστώντας την οικολογική κατάσταση του νησιού πολύ πιο ευάλωτη.
2. Κοινωνικές επιπτώσεις και έλλειψη διαβούλευσης
Η τοπική κοινωνία εκφράζει ανησυχίες για τη σοβαρή παραβίαση του δικαιώματος συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων. Το έργο αυτό φαίνεται να σχεδιάζεται χωρίς να υπάρχει ουσιαστική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Υπάρχει έντονη κριτική για την έλλειψη διαβούλευσης με τους κατοίκους του νησιού, καθώς δεν έχουν λάβει επαρκείς πληροφορίες ή δεν έχουν συμμετάσχει στις διαδικασίες του έργου.
Η απουσία μιας ενεργούς και ανοιχτής διαβούλευσης με τους κατοίκους μπορεί να οδηγήσει σε ένα επικίνδυνο φαινόμενο: τις «πράσινες ζώνες θυσίας», που είναι περιοχές στις οποίες η προστασία του περιβάλλοντος και των τοπικών κοινοτήτων υποτάσσεται στους στόχους της ενεργειακής μετάβασης, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες και οι ανησυχίες των τοπικών πληθυσμών. Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας συχνά αντιμετωπίζονται ως «NIMBY» (Not In My Back Yard), δηλαδή ως αρνητική στάση για τα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας λόγω τοπικών συμφερόντων, κάτι που παραγνωρίζει τις ευρύτερες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις που συνεπάγονται.
3. Επιπτώσεις στον τουρισμό και την οικονομία
Η Ικαρία είναι γνωστή για τον εναλλακτικό τουρισμό της, ο οποίος ελκύει επισκέπτες με ενδιαφέρον για την παράδοση, τη φύση και τον οικολογικό τρόπο ζωής του νησιού. Το σχέδιο για τις ανεμογεννήτριες, ειδικά λόγω του μεγέθους και της εκτατικότητάς τους, ενδέχεται να πλήξει σοβαρά τον τουρισμό. Οι φιλότεχνοι και οι λάτρεις της φύσης που επισκέπτονται το νησί αναζητούν αυθεντικά φυσικά τοπία, τα οποία μπορεί να αλλοιωθούν και να καταστραφούν από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Η κατασκευή των ανεμογεννητριών και των συνοδευτικών υποδομών (όπως δρόμοι και καλώδια) θα μπορούσε να καταστρέψει ιστορικά μονοπάτια και πέτρινες κατασκευές, με σημαντικές συνέπειες για τον πολιτιστικό και φυσικό τουρισμό. Επιπλέον, η διεθνής βιβλιογραφία έχει δείξει ότι η παρουσία βιομηχανικών αιολικών πάρκων μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στην τουριστική ζήτηση, όπως διαπιστώνεται από μελέτες (Broekel & Alfken 2015, Tverijonaite & Sæþórsdóttir 2023), οι οποίες υποδεικνύουν ότι ο τουριστικός τομέας πλήττεται όταν καταστρέφεται το φυσικό τοπίο.
4. Η κριτική για την «Πράσινη Μετάβαση» και την εξάρτηση από ορυκτά
Η μεγάλη αδυναμία της «πράσινης μετάβασης» είναι ότι αυτή η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενδέχεται να αναπαράγει, παρά να καταργήσει, τις εκμεταλλευτικές σχέσεις με τη φύση. Η παραγωγή και η εγκατάσταση αιολικών πάρκων απαιτεί εκσκαφή και εξόρυξη μεγάλων ποσοτήτων ορυκτών, όπως ο χαλκός, ο χάλυβας, το λίθιο και το κοβάλτιο, που χρησιμοποιούνται στις τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η εξόρυξη αυτών των υλικών, πολλές φορές από περιοχές με ελάχιστη περιβαλλοντική προστασία, προκαλεί σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως τη διάβρωση του εδάφους και τη ρύπανση των υδάτων.
Η διάκριση μεταξύ «καθαρής» και «βρώμικης» ενέργειας υποτιμά τη συνολική οικολογική και κοινωνική βλάβη που προκαλεί η παραγωγή και η μεταφορά των υλικών που απαιτούνται για τις ΑΠΕ. Παρά το γεγονός ότι οι ανεμογεννήτριες δεν εκπέμπουν CO2 κατά τη λειτουργία τους, η συνολική περιβαλλοντική επιβάρυνση από την κατασκευή τους είναι σημαντική. Οι ΑΠΕ δεν είναι τόσο «ανανεώσιμες» όσο συχνά διαφημίζονται, και η εξάρτηση από σπάνιες γαίες και ορυκτά επιφέρει νέες μορφές εξάρτησης και εκμετάλλευσης.
5. Αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και κρίσιμα υλικά
Αν και οι ΑΠΕ συντελούν στην επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, η κατασκευή των αιολικών πάρκων έχει σημαντικές συνέπειες για το περιβάλλον και την κοινωνία. Οι ανεμογεννήτριες απαιτούν μεγάλες ποσότητες χαλκού, χάλυβα και άλλων ορυκτών, οι οποίες δεν είναι ανανεώσιμες και εξάγονται από περιοχές όπου η εξόρυξή τους προκαλεί περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Η αποκομιδή και επεξεργασία αυτών των ορυκτών, καθώς και η κατασκευή των υποδομών της ενεργειακής μετάβασης, προκαλούν τοξικά απόβλητα και ενεργοβόρες διαδικασίες. Επιπλέον, η προμήθεια αυτών των ορυκτών, που απαιτούνται για τη λειτουργία των τεχνολογιών ΑΠΕ, μπορεί να δημιουργήσει νέες μορφές κοινωνικής ανισότητας, όπως η εκμετάλλευση των εργατών στις χώρες εξόρυξης και η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων.
Ο Νίκος Τράντας αποκαλύπτει τις αντιφάσεις και τα προβλήματα της «πράσινης μετάβασης», η οποία, παρά τις περιβαλλοντικές της φιλοδοξίες, μπορεί να αναπαράγει εκμεταλλευτικές και καταστροφικές διαδικασίες που πλήττουν τόσο τις τοπικές κοινωνίες όσο και το περιβάλλον. Για να υπάρξει πραγματική βιωσιμότητα, η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει να είναι ολιστική και να περιλαμβάνει ένα πιο δίκαιο και συμμετοχικό μοντέλο σχεδιασμού που να λαμβάνει υπόψη όλες τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις των έργων.
ΕΝΑ_Ikaria_16032025Λήψηprimenews.