Μια από τις πιο προχωρημένες φάσεις ελληνοτουρκικού διαλόγου αποκαλύπτει ο ομότιμος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών Χρήστος Ροζάκης, σε συνέντευξή του στην Καθημερινή. Ο Ροζάκης, βασικό στέλεχος των διερευνητικών επαφών της περιόδου Σημίτη, μιλά για το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων του 2003, όταν —όπως αναφέρει— «Ελλάδα και Τουρκία έφτασαν πιο κοντά από ποτέ σε συμφωνία για το Αιγαίο».
Η πιο κοντινή στιγμή σε συμφωνία
Όπως εξηγεί, η σημαντικότερη πρόοδος σημειώθηκε το 2003, με τα βασικά θέματα να είναι το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης και η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Οι διερευνητικές επαφές είχαν ως στόχο να φέρουν τις δύο πλευρές πιο κοντά στα προκαταρκτικά ζητήματα που αποτελούσαν εμπόδιο για μια μελλοντική συμφωνία.
Η κινητικότητα εκείνης της εποχής, τονίζει, προήλθε από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 1999, που συνέδεε την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας με την επίλυση των συνοριακών της διαφορών.
Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση Σημίτη αξιοποίησε την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας ως μοχλό πίεσης, αίροντας το βέτο για την τουρκική υποψηφιότητα με αντάλλαγμα την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. και την κοινοτικοποίηση των ελληνοτουρκικών θεμάτων.
Το σχέδιο του 2003 και η μη υπογραφή
Ο Σημίτης, ωστόσο, δεν προχώρησε στη συμφωνία. «Το πρόβλημά του ήταν η κοινοβουλευτική του ομάδα», αναφέρει ο Ροζάκης. «Δεν πίστευε ότι μπορούσε να περάσει από τη Βουλή τις ρυθμίσεις που είχαν συζητηθεί». Με την απόφασή του να αποχωρήσει από την πολιτική σκηνή, ο Σημίτης άφησε τη συνέχεια στον Γιώργο Παπανδρέου, θεωρώντας ότι εκείνος θα κέρδιζε τις εκλογές και θα υλοποιούσε τη συμφωνία. Τα γεγονότα, όμως, δεν επιβεβαίωσαν τις προσδοκίες του.
Ο «συμβιβασμός» των 12 και 6 ναυτικών μιλίων
Σύμφωνα με τον Ροζάκη, είχε επιτευχθεί προκαταρκτική κατανόηση με την Άγκυρα ώστε:
-
Η Ελλάδα να επεκτείνει στα 12 ν.μ. την αιγιαλίτιδα στις ηπειρωτικές της ακτές, την Εύβοια και στα νησιά δυτικά του 25ου μεσημβρινού (όπως οι Σποράδες).
-
Τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου θα παρέμεναν στα 6 ν.μ.
Η Τουρκία θα είχε αντίστοιχο δικαίωμα στα 12 ν.μ. για τις δικές της ηπειρωτικές ακτές. Η λύση αυτή, σημειώνει, «ήταν ένας καλός συμβιβασμός — αύξανε ουσιαστικά την ελληνική κυριαρχία χωρίς να κλείνει ασφυκτικά το Αιγαίο και χωρίς να παρεμποδίζει τη διεθνή ναυσιπλοΐα».
«Δεν υπήρχαν τότε γκρίζες ζώνες»
Ο καθηγητής επισημαίνει ότι το θέμα των “γκρίζων ζωνών” δεν αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης. «Η πεποίθησή μας ήταν πως η Τουρκία δεν θα το έθετε, εάν υπήρχε πρόοδος στα υπόλοιπα ζητήματα». Επίσης, την εποχή εκείνη «η αποστρατιωτικοποίηση δεν είχε τις διαστάσεις που έχει σήμερα και δεν συνδεόταν με ζητήματα κυριαρχίας».
Οι χάρτες της συμφωνίας
Οι διαπραγματεύσεις είχαν προχωρήσει σε πρακτικό επίπεδο: «Η Ελλάδα είχε προετοιμάσει λεπτομερείς χάρτες οριοθέτησης της αιγιαλίτιδας και της υφαλοκρηπίδας, με τη βοήθεια ξένου γεωγράφου – χαρτογράφου», αποκαλύπτει ο Ροζάκης. Οι χάρτες αυτοί φυλάσσονται μέχρι σήμερα στο Υπουργείο Εξωτερικών.
Η ανατροπή και η «Γαλάζια Πατρίδα»
Ο Ροζάκης σημειώνει ότι το 2004 «η Τουρκία δεν συνέδεε την αποστρατιωτικοποίηση με την κυριαρχία» και οι διεκδικήσεις της ήταν σαφώς πιο περιορισμένες. Αντίθετα, σήμερα «οι τουρκικές θέσεις έχουν σκληρύνει αισθητά» με την προβολή της θεωρίας της “Γαλάζιας Πατρίδας”, που «διευρύνει τις αξιώσεις και καθιστά την επίλυση δυσχερέστερη».
Ο εναέριος χώρος και τα όρια
Όσον αφορά τον εναέριο χώρο, η τότε προτεινόμενη ρύθμιση θα ακολουθούσε τον διεθνή κανόνα προσαρμογής με την αιγιαλίτιδα ζώνη. Η προσφυγή στη Χάγη θα ερχόταν ως δεύτερο στάδιο, εφόσον υπήρχε συμφωνία στο πρώτο — δηλαδή στο εύρος των χωρικών υδάτων.
Η «χαμένη ευκαιρία»
Το 2003, λέει ο Ροζάκης, «οι δύο πλευρές είχαν φτάσει στο πιο προχωρημένο σημείο κατανόησης που γνώρισε ποτέ το ελληνοτουρκικό ζήτημα». Η ευκαιρία χάθηκε με την πολιτική μετάβαση στην Ελλάδα και την αλλαγή κλίματος στην Ευρώπη για την τουρκική ένταξη. Έκτοτε, η Άγκυρα όχι μόνο υπαναχώρησε, αλλά και «αναθεώρησε» τις θέσεις της, δημιουργώντας ένα τελείως διαφορετικό τοπίο στο Αιγαίο.
Ο Χρήστος Ροζάκης, με λόγο ψύχραιμο και τεκμηριωμένο, υπενθυμίζει πως υπήρξε εποχή που η Αθήνα και η Άγκυρα βρέθηκαν πραγματικά κοντά στη συνεννόηση. «Σήμερα», καταλήγει, «η επανεκκίνηση ενός τέτοιου διαλόγου απαιτεί όχι μόνο πολιτική βούληση, αλλά και διεθνή συγκυρία που να το επιτρέπει».