Το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), μια από τις μακροβιότερες και πιο αμφιλεγόμενες ένοπλες οργανώσεις στη Μέση Ανατολή, ανακοίνωσε επίσημα την αυτοδιάλυσή του, σηματοδοτώντας μια ιστορική καμπή στην τεταμένη σχέση μεταξύ τουρκικού κράτους και κουρδικού κινήματος.
Η απόφαση αυτή, σύμφωνα με τον ανατολίτη ειδικό Iqbal Dure, δεν σηματοδοτεί το τέλος του κουρδικού ζητήματος, αλλά μια βαθιά μετατόπιση των μέσων και των στόχων.
Ιδρυθέν το 1978, το PKK ιδεολογικά αφοσιωμένο στη μαρξιστική–λενινιστική σκέψη, επιδίωκε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν. Από το 1984 ξεκίνησε ένοπλο αγώνα κατά του τουρκικού κράτους, με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς να βαραίνουν τη σύγκρουση. Όμως, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η οργάνωση άρχισε να εγκαταλείπει τον στόχο της ανεξαρτησίας και να στρέφεται σε μορφές πολιτικής αυτονομίας.
Σήμερα, έπειτα από σχεδόν πέντε δεκαετίες ένοπλης δράσης, το PKK ανακοινώνει την αυτοδιάλυσή του – μια απόφαση που, όπως εξηγεί ο Dure στο ρωσικό μέσο Pravda.Ru, προέκυψε από «στρατιωτικές ήττες και κοινωνική κόπωση». Ο τουρκικός στρατός, ισχυροποιημένος τεχνολογικά και πολιτικά, κατάφερε τα τελευταία χρόνια αλλεπάλληλα πλήγματα κατά των βάσεων του PKK, τόσο εντός Τουρκίας όσο και στα σύνορα με το Ιράκ και τη Συρία.
Ο Dure επισημαίνει ότι η απόφαση του PKK δεν σηματοδοτεί απαραίτητα την εγκατάλειψη του ονείρου για κουρδική κρατική υπόσταση, αλλά μάλλον τη μετάβαση του αγώνα σε νέα φάση. Αντί για στρατιωτική δράση, υιοθετούνται πλέον πολιτικά μέσα και διαπραγματεύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Κούρδοι του Ιράκ και της Συρίας παραμένουν ενεργοί πυλώνες του κουρδικού κινήματος.
Οι Κούρδοι του Ιράκ, οι οποίοι διαθέτουν ήδη αναγνωρισμένη αυτονομία, δεν εγκαταλείπουν την επιδίωξη ανεξαρτησίας. Το δημοψήφισμα του 2017 αποτέλεσε ισχυρή ένδειξη αυτής της φιλοδοξίας. Αντίστοιχα, οι Κούρδοι της Συρίας διαπραγματεύονται με τη Δαμασκό, ζητώντας πολιτικά και πολιτισμικά δικαιώματα – μεταξύ αυτών και την εκπαίδευση στη μητρική τους γλώσσα.
Η πολιτική διάσταση της «διάλυσης»
Η αυτοδιάλυση του PKK, κατά τον Dure, αποτελεί θετική εξέλιξη όχι μόνο για τους ίδιους τους Κούρδους, αλλά και για την Τουρκία. Ο επί δεκαετίες παρατεταμένος πόλεμος έχει εξαντλήσει πόρους, ανθρώπινες ζωές και κοινωνικά αποθέματα. Με την ένοπλη απειλή να αποσύρεται, ανοίγει πλέον ο δρόμος για πολιτικές διαπραγματεύσεις και εσωτερική σταθερότητα, απαραίτητη για την οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας.
Ωστόσο, η Άγκυρα παραμένει σκληρή σε καίρια ζητήματα. Η τουρκική κυβέρνηση απέκλεισε το ενδεχόμενο να δοθεί αμνηστία στον ιστορικό ηγέτη του PKK, Abdullah Öcalan, ο οποίος παραμένει έγκλειστος από το 1999. Η επιφυλακτικότητα της Άγκυρας φανερώνει ότι, παρ’ όλη την επίσημη διάλυση της οργάνωσης, το κουρδικό ζήτημα δεν θεωρείται λήξαν.
Η μετάβαση του PKK από την ένοπλη δράση στην πολιτική φαρέτρα έχει ευρύτερες γεωπολιτικές προεκτάσεις. Ο Dure επισημαίνει ότι η Ρωσία, πρώην κύριος παίκτης στη Συρία, έχει απολέσει μέρος της επιρροής της. Η αδυναμία της να μεσολαβήσει ή να στηρίξει πλήρως τους Κούρδους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στην Ουκρανία και από την ευρύτερη στρατηγική της έναντι των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει: «Όλα είναι αλληλένδετα – από τη Συρία έως την Ουκρανία και τη Μόσχα έως την Ουάσιγκτον».
Τι μέλλει γενέσθαι;
Η επόμενη μέρα του κουρδικού ζητήματος ίσως αποδειχθεί πιο περίπλοκη από την εποχή του ένοπλου PKK. Αν και η σύγκρουση ενδέχεται να αποκλιμακωθεί, η ύπαρξη πολλών διαφορετικών κουρδικών φορέων με αποκλίνοντα συμφέροντα – στο Ιράκ, τη Συρία, το Ιράν και την Τουρκία – καθιστά την πλήρη λύση του ζητήματος εξαιρετικά δύσκολη.
Το πολιτικό κεφάλαιο που ανοίγεται ενδέχεται να δώσει ώθηση για έναν νέο, πιο ρεαλιστικό δρόμο διεκδίκησης. Όμως το ερώτημα παραμένει: μπορεί η πολιτική δράση να φέρει αποτελέσματα εκεί όπου ο ένοπλος αγώνας απέτυχε;
Το μόνο βέβαιο είναι πως η ανακοίνωση της αυτοδιάλυσης του PKK σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής, αλλά όχι το τέλος της κουρδικής διεκδίκησης.