Σε μια εποχή που οι γεωπολιτικές ισορροπίες διαμορφώνονται με βάση συμφέροντα και όχι αξίες, η ιστορική μνήμη φαίνεται να γίνεται ενοχλητική, αν όχι επικίνδυνη. Η επιλεκτική αμνησία κυριαρχεί στη διεθνή σκηνή, με τον λεγόμενο «ρεαλισμό» να καλύπτει εγκλήματα κατοχής, εθνοκάθαρσης και πολεμικής βίας. Οι καταστάσεις αυτές δεν είναι θεωρητικές, αλλά υπαρκτές και καθημερινές στη γειτονιά μας, με δύο κράτη να ξεχωρίζουν: την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το Ισραήλ του Μπενιαμίν Νετανιάχου.
Και τα δύο καθεστώτα λειτουργούν με επιθετική στρατηγική: παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο, κατέχουν ξένα εδάφη, υπονομεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και επιχειρούν την αλλοίωση του δημογραφικού χαρακτήρα περιοχών. Κι όμως, παρά τα παραπάνω, χαίρουν διεθνούς ανοχής, αν όχι ενίσχυσης. Η διεθνής κοινότητα, ειδικά η Δύση, κλείνει το μάτι ή αποστρέφει το βλέμμα, επειδή οι δύο αυτές χώρες θεωρούνται “πολύτιμες” στο γεωπολιτικό παζλ.
Από εισβολέας σε “εταίρος ασφαλείας”
Η Τουρκία παραμένει ατιμώρητη για την εισβολή και συνεχιζόμενη κατοχή κυπριακών εδαφών. Παρά τις επανειλημμένες καταγγελίες, όχι μόνο δεν υφίσταται κυρώσεις, αλλά αντίθετα προσεγγίζεται ως «εταίρος». Οι δημοκρατικές εκτροπές, οι διώξεις κατά πολιτικών αντιπάλων, όπως του Εκρέμ Ιμάμογλου και δεκάδων ακόμη Τούρκων αντιφρονούντων, μένουν στο απυρόβλητο.
Η τουρκική ρητορική δεν κρύβει τον αναθεωρητικό της χαρακτήρα. Ο ίδιος ο Ερντογάν, στο επίσημο στρατηγικό του δόγμα για τη δημόσια διπλωματία 2024–2029, δηλώνει ξεκάθαρα πως «η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από την Τουρκία». Αναφέρεται ανοιχτά στη «γεωγραφία της καρδιάς» του τουρκικού έθνους, μια έννοια που περιλαμβάνει εδάφη και πληθυσμούς εκτός των σημερινών συνόρων της χώρας — ανάμεσά τους, Κύπρος και Ελλάδα.
Και όμως, εν μέσω αυτής της στρατηγικής επιθετικότητας, η Άγκυρα προαλείφεται να μετάσχει στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική άμυνας. Μια κατοχική δύναμη που έχει στρατηγικό στόχο την αλλαγή του status quo στην Ανατολική Μεσόγειο, αναγορεύεται σε συνομιλητή της Ε.Ε. στα θέματα ασφάλειας. Ο παραλογισμός έχει μετατραπεί σε πολιτική.
Ισραήλ: Όταν η “αυτοάμυνα” ισοδυναμεί με καταστροφή
Παρόμοια ανοχή επιδεικνύεται και απέναντι στο Ισραήλ, του οποίου οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας έχουν προκαλέσει διεθνή κατακραυγή. Η καταστροφή νοσοκομείων, σχολείων, κατοικημένων περιοχών και οι χιλιάδες νεκροί άμαχοι, συμπεριλαμβανομένων χιλιάδων παιδιών, προσπερνιούνται με ήπιες δηλώσεις και «ανησυχία».
Η κυβέρνηση Νετανιάχου χρησιμοποιεί το πρόσχημα της «αυτοάμυνας» για να εξαλείψει κάθε πολιτική ή στρατιωτική αντίσταση και να μετατρέψει τη Γάζα σε ένα άδειο τοπίο, έτοιμο για εποικισμό ή στρατιωτικό έλεγχο. Οι γενοκτονικές πρακτικές εξόντωσης μέσω λιμού και στρατιωτικής πίεσης γίνονται σχεδόν αποδεκτές — υπό τη σιωπηλή έγκριση ισχυρών εταίρων. Και όποιος διαμαρτύρεται, αντιμετωπίζεται με κατηγορίες… υπερβολής ή αντισημιτισμού.
Αυτή η ανεκτικότητα δικαιολογείται από ορισμένους ως «γεωπολιτικός ρεαλισμός». Όμως πρόκειται για μυωπικό πραγματισμό. Δεν είναι πραγματισμός να χαρίζεις άλλοθι σε καθεστώτα που ασκούν κατοχή, γενοκτονική πολιτική ή εθνοκάθαρση. Είναι συνενοχή. Κι όμως, αυτό συμβαίνει καθημερινά με τη σιωπή Ευρωπαίων και Αμερικανών.
Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η στάση ορισμένων Ελληνοκυπρίων —ακόμη και Ελλήνων— που έχουν υιοθετήσει τη λογική του “ρεαλισμού”, αποδεχόμενοι το μετακατοχικό status quo. Οι απόψεις τους, έστω και άθελά τους, εξυπηρετούν το αφήγημα του τουρκικού εθνικισμού, ότι «οι Ελληνοκύπριοι φταίνε που δεν δέχονται τη λύση».
Οικοδομούνται γέφυρες ή ερείπια;
Δεν μπορεί να οικοδομηθεί μακροχρόνια στρατηγική συνεργασία με δυνάμεις που θεμελιώνονται στη βία. Ούτε μπορεί η Ε.Ε. να επενδύει στην Άγκυρα ή στην Ιερουσαλήμ ως εταίρους ασφάλειας, την ώρα που καταρρακώνεται το διεθνές δίκαιο και η ηθική υπεροχή της Δύσης.
Κάθε γέφυρα που χτίζεται προς αυτές τις κατοχικές δυνάμεις είναι σαθρή και προσωρινή. Δεν εξυπηρετεί ούτε την ειρήνη ούτε τη σταθερότητα. Είναι όχημα κυριαρχίας, επιβολής και νομιμοποίησης της αυθαιρεσίας.
Η λήθη της ιστορίας και η αποδοχή της βίας ως “αναγκαίο κακό” συνιστούν τοξικό μείγμα. Ο 21ος αιώνας δεν μπορεί να ανεχτεί τον επανερχόμενο επεκτατισμό υπό οποιαδήποτε σημαία. Οι δημοκρατίες οφείλουν να προστατεύσουν τις αρχές τους. Η Κύπρος, η Παλαιστίνη, οι πολίτες που ζουν υπό κατοχή, είναι η υπενθύμιση ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι “πολυτέλεια”, αλλά το πρώτο και τελευταίο προαπαιτούμενο της ειρήνης.