«Έξυπνη πόλη»: Με την πρώτη ματιά, το Aqkol μοιάζει με τα περισσότερα άλλα χωριά στο Καζακστάν σήμερα: κακοτεχνίες, σκουριασμένες μεταλλικές πύλες και μονότονες πολυκατοικίες θυμίζουν το σοβιετικό παρελθόν του και αποκαλύπτουν το αβέβαιο οικονομικό μέλλον της χώρας. Όμως στα περίχωρα του χωριού, σε έναν λόφο που περιβάλλεται από πεύκα, βρίσκεται ένας μεγάλος γκρίζος και λευκός κύβος: ένα κεντρικό νευρικό σύστημα που συνδέει χιλιάδες χιλιόμετρα καλωδίων οπτικών ινών, αισθητήρες και τερματικά δεδομένων και παρακολουθεί τα καθημερινά πηγαινέλα των 13.000 κατοίκων του χωριού.

Αυτό είναι το κέντρο διοίκησης του Smart Aqkol, μιας πιλοτικής μελέτης ψηφιοποιημένων αστικών υποδομών για το Καζακστάν.

Στα περίχωρα του χωριού κακοτεχνίες, σκουριασμένες μεταλλικές πύλες / Photo: Wikimedia Commons

«Όταν το επισκέφθηκα» γράφει ο Bradley Jardine στο Coda Story «ο Andrey Kirpichnikov, ο αναπληρωτής διευθυντής του Smart Aqkol, με καλωσόρισε στο εσωτερικό. Φορώντας μια μαύρη φόρμα Fila και αθλητικά παπούτσια, ο μεσήλικας κάτοικος του Aqkol σάρωσε το πρόσωπό του σε μια κονσόλα που έφερε το λογότυπο της Hikvision, της κινεζικής εταιρείας κατασκευής καμερών παρακολούθησης. Ένα turnstyle έδωσε μια πράσινη λάμψη έγκρισης και άνοιξε, επιτρέποντάς μας να περάσουμε.

»»Όλο το προσωπικό μας μπορεί να έχει πρόσβαση στο κτίριο χρησιμοποιώντας τις μοναδικές ταυτότητες προσώπου τους», μου είπε ο Kirpichnikov» συνεχίζει ο δημοσιογράφος του Coda Story.

Ένα μέλλον στο οποίο οι δημόσιοι υπάλληλοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν δικτυωμένα δημοτικά συστήματα για να διοικούν το Καζακστάν «σαν εταιρεία»

«Βλέπω ένα τεράστιο μέλλον σε αυτό που κάνουμε εδώ»

Με οδήγησε σε ένα δωμάτιο με μια μεγάλη οθόνη που έδειχνε ένα σκαρίφημα του χωριού. Οι είσοδοι δεδομένων και τα συνδεδεμένα στοιχεία που συνθέτουν το Smart Aqkol αντλούν από τα πάντα, από τους ηλιακούς συλλέκτες και τους μετρητές φυσικού αερίου μέχρι τους ανιχνευτές GPS στα οχήματα των δημόσιων υπηρεσιών και τις κάμερες παρακολούθησης, εξήγησε. Οι αναλυτές στο κέντρο διοίκησης αναφέρουν τα ευρήματά τους στο γραφείο του δημάρχου, επισημαίνοντας δεδομένα σχετικά με τη χρήση ενέργειας, τα ποσοστά παρακολούθησης των σχολείων και στοιχεία για αστυνομικές έρευνες.

«Βλέπω ένα τεράστιο μέλλον σε αυτό που κάνουμε εδώ» μου είπε ο Kirpichnikov, δείχνοντάς μου έναν θερμικό χάρτη του χωριού στη μεγάλη οθόνη. «Τα αναλυτικά μας στοιχεία βελτιώνονται συνεχώς και θα γίνονται όλο και καλύτερα καθώς θα διευρύνουμε τον αριθμό των αισθητηριακών εισροών».

«Προσπαθούμε να κάνουμε τη ζωή καλύτερη, πιο αποτελεσματική και ασφαλέστερη», εξήγησε. «Ποιος θα ήταν αντίθετος σε ένα τέτοιο έργο;».

Το Smart Aqkol παρουσιάζει ένα πειραματικό όραμα για τις οικονομικές προοπτικές του Καζακστάν και τις κυβερνητικές φιλοδοξίες της τεχνοκρατικής ηγεσίας του. Τον Ιανουάριο του 2019, όταν ο τότε πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ μίλησε στην έναρξη του έργου, αναφέρθηκε σε ένα μέλλον στο οποίο οι δημόσιοι υπάλληλοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν δικτυωμένα δημοτικά συστήματα για να διοικούν το Καζακστάν «σαν εταιρεία».

Θέλοντας να διώξει τη ρετσινιά της διαφθοράς

Το μοντέλο της έξυπνης πόλης είναι ελκυστικό για τους ηγέτες του πλούσιου σε πετρέλαιο έθνους, το οποίο έχει αγωνιστεί να εκσυγχρονίσει την οικονομία του και να αποβάλει τη φήμη του για την ανεξέλεγκτη κυβερνητική διαφθορά. Αλλά οι αναλυτές με τους οποίους μίλησα λένε ότι σηματοδοτεί επίσης μια στροφή προς συστήματα δημόσιας επιτήρησης κινεζικού τύπου. Εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, η εμπλοκή του Καζακστάν με την Κίνα έχει βαθύνει ως ένας τρόπος να αντισταθμίσει την εξάρτηση από τη Ρωσία, τον πρώην αποικιακό προστάτη του.

Οι πρωτοβουλίες έξυπνης πόλης του Καζακστάν δεν ξεκινούν από το ψηφιακό μηδέν. Η χώρα έχει κάνει βήματα προόδου στην ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών και τώρα κατατάσσεται δεύτερη μεταξύ των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στον δείκτη ανάπτυξης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης των Ηνωμένων Εθνών (η Εσθονία είναι πρώτη). Η πρωτεύουσα Αστάνα έχει επίσης καθιερωθεί ως περιφερειακός κόμβος καινοτομίας fintech.

«Η κυβέρνηση ελπίζει ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν να ξεπεράσουν τις περιπτώσεις μικροδιαφθοράς» δήλωσε η Oyuna Baldakova, ερευνήτρια τεχνολογίας στο King’s College του Λονδίνου

Εγχώρια ζήτηση από το κράτος και τη μεσαία τάξη του Καζακστάν

Και δεν είναι μόνο οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι που θέλουν αυτά τα συστήματα. «Υπάρχει μεγάλη εγχώρια ζήτηση, όχι μόνο από το κράτος αλλά και από τη μεσαία τάξη του Καζακστάν», δήλωσε η Erica Marat, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ. Υπάρχει μια γοητεία για τα συστήματα έξυπνων πόλεων, τα οποία στην Κίνα και σε άλλες ασιατικές πόλεις θεωρείται ότι έχουν βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο και έχουν μειώσει την εγκληματικότητα.

Υπόσχονται επίσης ότι θα αυξήσουν τη διαφάνεια γύρω από το έργο των δημόσιων υπαλλήλων. «Η κυβέρνηση ελπίζει ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν να ξεπεράσουν τις περιπτώσεις μικροδιαφθοράς» δήλωσε η Oyuna Baldakova, ερευνήτρια τεχνολογίας στο King’s College του Λονδίνου. Αυτό θα ήταν μια ευπρόσδεκτη αλλαγή για το Καζακστάν, το οποίο σήμερα κατατάσσεται στην 101η θέση μεταξύ 180 χωρών στον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας.

Αλλά ο πιλότος στην Aqkol δεν ευθυγραμμίζεται με αυτές τις μεγάλες φιλοδοξίες, τουλάχιστον όχι ακόμα. Επιστρέφοντας στο κέντρο διοίκησης, ο Kirpichnikov περιέγραψε πώς το Aqkol είδε πτώση των βίαιων εγκλημάτων και των παραβάσεων που σχετίζονται με το αλκοόλ μετά το ντεμπούτο του συστήματος. Αλλά σε μια πόλη αυτού του μεγέθους, όπου τα ποσοστά εγκληματικότητας σπάνια ξεπερνούν μονοψήφιο αριθμό, αυτού του είδους οι αλλαγές δεν λένε πολλά.

Η αίθουσα καταστάσεων

Στη συνέχεια, ο Kirpichnikov με οδήγησε στην «αίθουσα καταστάσεων» της Smart Aqkol, όπου 14 αναλυτές κάθονταν απέναντι από μια γιγαντιαία οθόνη LED, ενώ παρακολουθούσαν διάφορα σήματα στην πόλη. Σε αντίθεση με την ενέργεια υψηλού κινδύνου που θα περίμενε κανείς σε μια αίθουσα καταστάσεων έξυπνης πόλης, η ατμόσφαιρα εδώ έμοιαζε περισσότερο με εκείνη μιας τοπικής παμπ, με τους αναλυτές να ανταλλάσσουν κουτσομπολιά για τους γείτονες καθώς τους παρακολουθούσαν να περνούν από τις οθόνες των καμερών στο επίπεδο του δρόμου.

Ο Kirpichnikov εξήγησε ότι οι κάτοικοι μπορούν να συνδέσουν τους μετρητές φυσικού αερίου με τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς και να ρυθμίσουν αυτόματες πληρωμές φυσικού αερίου. Αυτή η πτυχή του Smart Aqkol υπήρξε ευλογία για το χωριό. Οι κάτοικοι με τους οποίους μίλησα επαίνεσαν το νέο σύστημα πληρωμών – για δεκαετίες, η μόνη επιλογή ήταν να στέκονται στην ουρά για να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, μια κατάσταση που θα μπορούσε εύκολα να διαρκέσει μισή μέρα.

Για να τονίσει τα οφέλη της εργασίας ανάλυσης της Smart Aqkol, ο Kirpichnikov μου είπε για πρόσφατο εύρημα: «Καταφέραμε να διαπιστώσουμε ότι η φοίτηση στο σχολείο είναι χαμηλότερη μεταξύ των παιδιών από νοικοκυριά με κακή μόνωση». Έδειξε μια διαβάθμιση μωβ τετραγώνων που δείχνει τη διακύμανση των επιπέδων θέρμανσης σε όλο το χωριό. «Θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε τους σχολικούς βαθμούς, την υγεία και το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων μόνο με την αναβάθμιση των παλαιών συστημάτων θέρμανσης», είπε.

«Δεν ξέρω γιατί χρειαζόμαστε όλες αυτές τις ανοησίες εδώ, όταν μόλις και μετά βίας έχουμε δρόμους και τρεχούμενο νερό» πρόσθεσε η Vera

Η κακή μόνωση είναι ένα σοβαρό πρόβλημα στις πολυκατοικίες όπου ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι

Ο Kirpichnikov μπορεί να έχει δίκιο, αλλά αν απομακρυνθείτε από την καθαρή ψηφιακή διεπαφή, οποιοσδήποτε κάτοικος της Aqkol θα μπορούσε να σας πει ότι η κακή μόνωση είναι ένα σοβαρό πρόβλημα στις πολυκατοικίες όπου ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά το χειμώνα, όταν οι θερμοκρασίες πέφτουν κάτω από το μηδέν τις περισσότερες νύχτες. Τα σπασμένα παράθυρα καλυμμένα μόνο με ένα λεπτό φύλλο σελοφάν είναι ένα συνηθισμένο θέαμα.

Περπατώντας γύρω από το Aqkol, μου έκανε εντύπωση η απουσία ασφαλτοστρωμένων δρόμων και υποδομών πέρα από τον κεντρικό δρόμο του χωριού. Ορισμένες λάμπες του δρόμου λειτουργούν, αλλά άλλες όχι. Και το δημόσιο Wi-Fi για το οποίο το χωριό υπερηφανεύεται ότι προσφέρει, φάνηκε να λειτουργεί μόνο κοντά στα κυβερνητικά κτίρια.

Το χωριό διαθέτει επίσης δύο λεγόμενα ζεστά στέγαστρα λεωφορείων – κλειστούς χώρους με θερμικές λάμπες για να προστατεύουν τους επιβάτες που περιμένουν κατά τη διάρκεια του σκληρού χειμώνα του Καζακστάν. Οι στάσεις υποτίθεται ότι διαθέτουν Wi-Fi, θύρες φόρτισης για τηλέφωνα και τηλεοράσεις ενός καναλιού. Όταν πέρασα από ένα από τα καταφύγια, συνάντησα μια ηλικιωμένη κάτοικο του Aqkol που ονομάζεται Vera. «Όλα αυτά τα πράγματα έχουν εξαφανιστεί», μου είπε, κουνώντας το χέρι της σε ενδείξεις βανδαλισμού. «Τώρα το μόνο που έχει μείνει είναι η κάμερα στο πίσω μέρος. Δεν ξέρω γιατί χρειαζόμαστε όλες αυτές τις ανοησίες εδώ, όταν μόλις και μετά βίας έχουμε δρόμους και τρεχούμενο νερό» πρόσθεσε με έναν αναστεναγμό. «Η τεχνολογία δεν κάνει καλύτερους ανθρώπους».

Μια κάτοικος της περιοχής με το όνομα Lyubov Gnativa διατηρεί ένα κανάλι στο YouTube όπου μιλάει για την έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών στο Aqkol και την αποτυχία των αξιωματούχων να αντιμετωπίσουν αυτές τις ανάγκες

Οι διαφωνούντες κάτοικοι

Η Vera δεν είναι μόνη της στην κριτική της. Το Smart Aqkol έχει φέρει στο χωριό μια περίτεχνη επικάλυψη ψηφιοποίησης, αλλά είναι σαφές ότι το Aqkol εξακολουθεί να υστερεί πολύ σε σχέση με τις σύγχρονες πόλεις του Καζακστάν, όπως η Αστάνα και το Αλμάτι, όταν πρόκειται για βασικές υποδομές. Μια κάτοικος της περιοχής με το όνομα Lyubov Gnativa διατηρεί ένα κανάλι στο YouTube όπου μιλάει για την έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών στο Aqkol και την αποτυχία των αξιωματούχων να αντιμετωπίσουν αυτές τις ανάγκες. Η τοπική κυβέρνηση έχει καταθέσει αστυνομικές αναφορές κατά της Gnativa όλα αυτά τα χρόνια, κατηγορώντας την για παραπλάνηση του κοινού.

Και ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Radio Free Europe/Radio Liberty – με τίτλο «Αγαπώ την πόλη μου, αλλά δεν υπάρχει τίποτα έξυπνο σ’ αυτήν» – επιβεβαιώνει πολλές από τις παρατηρήσεις της Gnativa και περιλαμβάνει συνεντεύξεις με δεκάδες ντόπιους που εφιστούν την προσοχή στα προβλήματα με το νερό και την έλλειψη μόνωσης σε πολλά σπίτια του χωριού.

Ωστόσο, ορισμένοι κάτοικοι δηλώνουν ευγνώμονες για τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα συνέβαλε στη δημόσια ασφάλεια. Οι κάμερες παρακολούθησης παρακολουθούν πλέον τον κεντρικό δρόμο του χωριού από φανοστάτες, καθώς και το εσωτερικό των δημόσιων σχολείων, των νοσοκομείων και των δημοτικών κτιρίων.

Το βίντεο της Smart Aqkol τα παρουσιάζει όλα ιδανικά 

Κάμερες παρακολούθησης παντού

«Αυτές οι κάμερες αλλάζουν τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων και νομίζω ότι αυτό είναι καλό», δήλωσε ο Kirpichnikov. Διηγήθηκε μια ιστορία για μια γυναίκα που παρενοχλήθηκε πρόσφατα σε ένα δημόσιο παγκάκι, σημειώνοντας ότι αυτού του είδους η αλληλεπίδραση συχνά κλιμακωνόταν στο παρελθόν. «Η γυναίκα έδειξε την κάμερα και ο άνδρας κοίταξε ψηλά, φοβήθηκε και άρχισε να απομακρύνεται».

Μια μεσήλικη δασκάλα ονόματι Ιρίνα μου είπε ότι αισθάνεται πολύ πιο ασφαλής από τότε που εφαρμόστηκε το έργο το 2019. «Πρέπει να περπατήσω μέσα από ένα δημόσιο πάρκο τη νύχτα και μπορεί να είναι εκφοβιστικό, επειδή πολλοί νεαροί άνδρες συγκεντρώνονται εκεί», είπε.  «Μετά την εγκατάσταση των καμερών δεν με ενόχλησαν ποτέ ξανά».

Το έργο Smart Aqkol ήταν το αποτέλεσμα μιας συμφωνίας μεταξύ της Kazakhtelecom, της εθνικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών του Καζακστάν, του Eurasian Resources Group, μιας κρατικά υποστηριζόμενης εταιρείας εξόρυξης, και της Tengri Lab, μιας τεχνολογικής startup με έδρα την Αστάνα.

Αλλά το υλικό προήλθε μέσω μιας συμφωνίας στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας της Κίνας για τον Ψηφιακό Δρόμο του Μεταξιού, η οποία επιδιώκει να καλωδιώσει τον κόσμο με τρόπο που τείνει να αντικατοπτρίζει τις προτεραιότητες της Κίνας όσον αφορά τις δημόσιες υποδομές και τον κοινωνικό έλεγχο.

Η Smart Aqkol χρησιμοποιεί κάμερες παρακολούθησης που κατασκευάζονται από τις κινεζικές εταιρείες Dahua και Hikvision, οι οποίες στην Κίνα έχουν χρησιμοποιηθεί -και μάλιστα διαφημιστεί- για την ικανότητά τους να εντοπίζουν «ύποπτα» άτομα και ομάδες. Και στις δύο εταιρείες έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ λόγω της εμπλοκής τους στην επιτήρηση και τη βοήθεια στην καταστολή των εθνοτικών Ουιγούρων στο Xinjiang, μια αυτόνομη περιοχή στη δυτική Κίνα.

Όσον αφορά το ερώτημα αν τα συστήματα αυτά μοιράζονται δεδομένα με Κινέζους αξιωματούχους, «απλώς δεν έχουμε σαφή απάντηση για το ποιος έχει τα δεδομένα και πώς χρησιμοποιούνται»

Μοιράζονται δεδομένα με Κινέζους αξιωματούχους;

Σύντομα, θα υπάρχουν περισσότερα συστήματα έξυπνων πόλεων σε όλο το Καζακστάν. Η Smart Aqkol και η Kazakhtelecom έχουν υπογράψει μνημόνια κατανόησης με το Αλμάτι, όπου ζουν σχεδόν 2 εκατομμύρια άνθρωποι, και την Καραγκάντα, με μισό εκατομμύριο, για την ανάπτυξη παρόμοιων συστημάτων. «Ο δήμαρχος της Καραγκάντα εντυπωσιάστηκε από την τεχνολογία και τις δυνατότητές μας, αλλά ενδιαφέρθηκε κυρίως για τις κάμερες παρακολούθησης», μου είπε ο Kirpichnikov.

Όσον αφορά το ερώτημα αν τα συστήματα αυτά μοιράζονται δεδομένα με Κινέζους αξιωματούχους, «απλώς δεν έχουμε σαφή απάντηση για το ποιος έχει τα δεδομένα και πώς χρησιμοποιούνται», μου είπε ο Μάρατ. «Δεν μπορούμε να πούμε οριστικά αν η Κίνα έχει πρόσβαση, αλλά γνωρίζουμε ότι οι εταιρείες της εξαρτώνται εξαιρετικά από το κινεζικό κράτος».

Όταν επικοινώνησα με την Tengri Lab για να ρωτήσω αν υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των ιδιωτικών δεδομένων που συνδέονται με το έργο, η εταιρεία αρνήθηκε να σχολιάσει.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Aqkol;

Το χωριό είναι τόσο μικρό που τα πρόσωπα που καταγράφονται στην κάμερα σπάνια είναι αυτά των ξένων. Οι αναλυτές μου είπαν ότι αναγνωρίζουν τους περισσότερους από τους 13.000 κατοίκους της πόλης μεταξύ τους. Ρώτησα αν αυτό κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται άβολα, γνωρίζοντας ότι οι γείτονές τους τους παρακολουθούν ανά πάσα στιγμή.

Ο Danir, ένας αναλυτής του Aqkol που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην αίθουσα καταστάσεων, μου είπε ότι δεν πιστεύει ότι η πλατφόρμα θα γίνει αντικείμενο κατάχρησης. «Όλοι οι φίλοι και η οικογένειά μου γνωρίζουν ότι παρακολουθώ από αυτό το δωμάτιο και τους κρατάω ασφαλείς», είπε. «Δεν νομίζω ότι κανείς αισθάνεται ότι απειλείται – είμαστε οι φίλοι τους, οι γείτονές τους».

«Οι άνθρωποι φοβούνται αυτό που δεν καταλαβαίνουν και οι άνθρωποι παραπονιούνται για τις κάμερες μέχρι να τις χρειαστούν» δήλωσε ο Kirpichnikov. «Υπήρξε μια γυναίκα κάποτε που μίλησε δημόσια εναντίον του έργου, αλλά αφού της επιστρέψαμε τη χαμένη της τσάντα – αφού την εντοπίσαμε σε μια κάμερα – άρχισε να βλέπει τα οφέλη αυτού που χτίζουμε εδώ».

Για τους απλούς ανθρώπους, αυτό μπορεί να είναι εντάξει.

*Με στοιχεία από codastory.com

primenews