Στις αρχές του Ιανουαρίου του 2020, οι ΗΠΑ ανακοίνωναν πως ένας από τους πιο στενούς τους συμμάχους, η Τουρκία έβγαινε εκτός του προγράμματος παραγωγής των μαχητικών F-35 και ότι πλέον η εφοδιαστική αλυσίδα του F-35 δεν θα έχει κανένα σημείο αναφοράς στην Τουρκία (η επίσημη απομάκρυνση έγινε γνωστή τον Απρίλιο του 2021).
Επρόκειτο για ένα τεράστιο πλήγμα για την Τουρκία, η οποία όχι μόνο ήταν ανάμεσα στις 9 χώρες που είχαν υπογράψει το μνημόνιο συμφωνίας με τις ΗΠΑ για τα F-35, αλλά έως τότε είχε τεράστιο ρόλο στην παραγωγή του καθώς κατασκεύαζε 937 εξαρτήματα του μαχητικών αεροσκαφών, εκ των οποίων περίπου τα 400 παράγονταν αποκλειστικά από τουρκικές εταιρείες.
Επιπλέον, σταμάτησε η πώληση των 100 F-35 που είχε παραγγείλει η Τουρκία και οι Αμερικανοί έψαχναν για νέους αγοραστές, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, η οποία θεωρούσε ότι με τον αποκλεισμό της Τουρκίας από τα F-35 και την απόκτηση των αεροσκαφών αυτών 5ης γενιάς, θα είχε το προβάδισμα και την απόλυτη κυριαρχία στους ουρανούς του Αιγαίου.
Αιτία για την «αποβολή» της Τουρκίας ήταν η απόκτηση του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400, κίνηση που προκάλεσε μεγάλη ένταση στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις.
Οι ΗΠΑ υποστήριζαν πως οι S-400 είναι ασύμβατοι με τα στάνταρ ασφαλείας του ΝΑΤΟ, ότι θα θέσουν σε κίνδυνο τις επιχειρήσεις των F-35 και για αυτό το λόγο ζήτησαν από την Άγκυρα αντί των S-400 να προμηθευτεί Patriot.
Ωστόσο, ο πρόεδρος Erdogan προχώρησε κανονικά στην αγορά των S-400 οδηγώντας στο «κόκκινο» τις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Εξελίξεις που προφανώς παρακολουθούσε με ιδιαίτερη ικανοποίηση η Αθήνα.
Η ανατροπή
Πέντε χρόνια όμως αργότερα, τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Μετά από χρόνια αβεβαιότητας και διπλωματικών εμποδίων, η Τουρκία φαίνεται να ανακτά τις ελπίδες της στις προσπάθειές της να αποκτήσει τα πολυπόθητα μαχητικά αεροσκάφη πέμπτης γενιάς F-35 από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Την περασμένη Τρίτη 26 Νοεμβρίου, ο Τούρκος υπουργός Εθνικής Άμυνας Yaşar Güler μιλώντας σε μια συνεδρίαση στην Επιτροπή Σχεδίου και Προϋπολογισμού της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας, αποκάλυψε ότι οι ΗΠΑ μπορεί να είναι πρόθυμες να παραδώσουν τα αεροσκάφη F-35 στην Τουρκία, υπό την προϋπόθεση ότι οι διαπραγματεύσεις θα συνεχιστούν με τον ίδιο θετικό ρυθμό.
Τα 6 F-35
Αναφερόμενος μάλιστα στην επιδίωξη της Τουρκίας για τα F-35, είπε ότι «έχουμε ήδη εκεί 6 F-35». Αυτά τα έξι αεροσκάφη, τα οποία είχε αγοράσει αρχικά η Τουρκία έναντι 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, δεν παραδόθηκαν ποτέ αφού οι ΗΠΑ ανέστειλαν τη συμμετοχή της Τουρκίας στο Πρόγραμμα Κοινών Μαχητών F-35.
Ωστόσο, ο Güler υποστήριξε ότι οι ΗΠΑ φαίνεται να επαναξιολογούν τη στάση τους. «Τώρα που είδαν την πρόοδό μας με την KAAN (σ.σ. το μαχητικό που κατασκευάζει η Τουρκία), η στάση τους φαίνεται να αλλάζει. Δηλώνουν ότι μπορεί να είναι πρόθυμοι να τα παραδώσουν. Υποβάλαμε ξανά επίσημα την προσφορά μας για την αγορά του F-35» υποστήριξε ο Τούρκος υπουργός Άμυνας.
Παραγγελίες για 100 αεροσκάφη
Αυτό σηματοδοτεί μια πιθανή καμπή στις μακροχρόνιες προσπάθειες της Τουρκίας να προμηθευτεί το αεροσκάφος F-35. Η Τουρκία εντάχθηκε στο πρόγραμμα παραγωγής των F-35 το 2007 μαζί με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, την Ολλανδία και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ.
Εκείνη την εποχή, η Άγκυρα είχε σχεδιάσει να αγοράσει 100 αεροσκάφη Lockheed Martin F-35A Lightning II. Ωστόσο, οι εντάσεις σχετικά με την απόκτηση του συστήματος S-400 από την Τουρκία το 2019 οδήγησαν στην απομάκρυνσή της από το πρόγραμμα.
Το μαχητικό ΚΑΑΝ
Εξαιτίας αυτής της εξέλιξης, η Τουρκία επικεντρώθηκε στον εκσυγχρονισμό της αεροπορίας της αναπτύσσοντας τόσο το μαχητικό αεροσκάφος KAAN όσο και το ελαφρύ μαχητικό αεροσκάφος HURJET. Παρά τα αισιόδοξα σημάδια, η προοπτική της πλήρους επιστροφής της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35 παραμένει αβέβαιη λόγω παρατεταμένων γεωπολιτικών παραγόντων.
Δεν υπάρχει ακόμα επανένταξη
Ενώ ο Güler επιβεβαίωσε ότι οι συζητήσεις με τις ΗΠΑ βρίσκονται σε εξέλιξη, προειδοποίησε ότι δεν έχουν ακόμη εμφανιστεί συγκεκριμένες εξελίξεις σχετικά με την επανένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα. Μένει να δούμε αν η Τουρκία μπορεί να επανενταχθεί με επιτυχία στο πρόγραμμα F-35 ή αν θα συνεχίσει να βασίζεται στις δικές της εγχώριες εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένου του μαχητικού KAAN.
Εκσυγχρόνισε μόνη της τα F-16
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία μείωσε το σχέδιό των 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την απόκτηση μαχητικών αεροσκαφών F-16 από τις Ηνωμένες Πολιτείες, επιλέγοντας να ακυρώσει την αγορά 79 κιτ εκσυγχρονισμού για τον υπάρχοντα στόλο της.
Νωρίτερα φέτος, η Τουρκία είχε εξασφαλίσει συμφωνία για την αγορά 40 μαχητικών αεροσκαφών F-16 και 79 κιτ εκσυγχρονισμού μετά από μακρά διαδικασία διαπραγματεύσεων.
Ωστόσο, ο Güler αποκάλυψε ότι τα κιτ εκσυγχρονισμού, που αρχικά προορίζονταν για την αναβάθμιση των γηρασμένων F-16 της Τουρκίας, δεν πρόκειται να αγοραστούν Εξήγησε ότι η Τουρκία μπόρεσε να πραγματοποιήσει τον εκσυγχρονισμό εσωτερικά στις εγκαταστάσεις της Τουρκικής Αεροδιαστημικής Βιομηχανίας (TUSAS).
Αλλαγή στάσης από ΗΠΑ για S-400
Αναφερόμενος στο ευαίσθητο θέμα του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400 που αποτελεί και μόνιμη πληγή στις σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ, ο Güler είπε ότι οι ΗΠΑ έχουν άρει τις αντιρρήσεις τους για τη χρήση του συστήματος S-400 από την Τουρκία.
«Κατά τις πρόσφατες συναντήσεις μας με τους Αμερικανούς, απορρίψαμε αυτό που ήθελαν από εμάς όσον αφορά τους S-400. Τώρα, οι Αμερικανοί δεν έχουν καμία αντίρρηση ως προς αυτό», δήλωσε ο Güler. Αυτό σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στις αμυντικές σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.
Οι ΗΠΑ είχαν πιέσει στο παρελθόν την Τουρκία να εγκαταλείψει το σύστημα S-400, προσφέροντας ακόμη και εναλλακτικές λύσεις. Πληροφορίες ανέφεραν πως είχε προταθεί στην Τουρκία να επιστρέψει στο πρόγραμμα F-35, εάν δεν ενεργοποιούσε τους S-400 ή αν τους μετέφερε σε τρίτο μέρος.
Η προειδοποίηση της Ρωσίας
Από την άλλη πλευρά, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Sergei Lavrov υπενθυμίζει σταθερά στην Τουρκία ότι η σύμβαση όπλων για τους S-400 περιλαμβάνει πιστοποιητικό τελικού χρήστη, το οποίο απαγορεύει στην Τουρκία να μεταφέρει το σύστημα χωρίς την έγκριση της Μόσχας.
Έτοιμα για χρήση σε 12 ώρες
Πάντως ο Güler επεσήμανε ότι η αγορά των S-400 από την Τουρκία οφείλεται στις ανάγκες εθνικής άμυνας αφού άλλες χώρες απέτυχαν να ανταποκριθούν θετικά στα αιτήματα της Άγκυρας. Ο Güler διαβεβαίωσε επίσης ότι τα συστήματα S-400 είναι έτοιμα για ανάπτυξη και θα μπορούσαν να λειτουργήσουν εντός 12 ωρών εάν χρειαστεί.
«Θα χρειαστούν περίπου 12 ώρες για να αναπτύξουμε το σύστημα σε μια κατάσταση που θα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε», εξήγησε, προσθέτοντας ότι η Τουρκία θα χρησιμοποιούσε τους S-400 μόνο σε περίπτωση «πολύ υψηλού κινδύνου».