Οι έντονες πολιτικές εξελίξεις στη Σερβία, με την αιφνίδια παραίτηση του πρωθυπουργού Μίλοš Βούτσεβιτς, προκλήθηκαν από τις μαζικές φοιτητικές διαδηλώσεις που κατέκλυσαν το Βελιγράδι και διαμαρτύρονταν για τη διαφθορά και τις κακές συνθήκες ασφαλείας στη χώρα.
Οι διαδηλώσεις πήραν φωτιά μετά το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στον σταθμό του Νόβι Σαντ, την 1η Νοεμβρίου 2024, που είχε σαν αποτέλεσμα πολλούς νεκρούς, ενώ το περιστατικό θύμισε έντονα την τραγωδία των Τεμπών στην Ελλάδα. Η κλιμάκωση της δυσαρέσκειας και των κινητοποιήσεων ήταν τόσο μεγάλη που Σέρβοι πολίτες που ζουν στην Αθήνα συμμετείχαν σε μεγαλειώδες συλλαλητήριο την Κυριακή στην Πλατεία Συντάγματος, ενισχύοντας την αίσθηση αλληλεγγύης και την επιθυμία για πολιτική αλλαγή.
Η παραίτηση του Βούτσεβιτς, η οποία ανακοινώθηκε επισήμως την Τρίτη, επιβεβαιώθηκε από τα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Η διαδικασία παραίτησης του πρωθυπουργού απαιτεί επικύρωση από το σερβικό κοινοβούλιο, το οποίο στη συνέχεια έχει προθεσμία 30 ημερών για να προχωρήσει σε σχηματισμό νέας κυβέρνησης ή να προκηρύξει πρόωρες εκλογές.
Ο Βούτσεβιτς, πρώην δήμαρχος του Νόβι Σαντ από το 2012 έως το 2022 και νυν πρόεδρος του Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος (SNS), δήλωσε ότι αποφάσισε να υποβάλει την παραίτησή του μετά την επίθεση σε μια ομάδα φοιτητών στο Νόβι Σαντ, όπου τέσσερις άνδρες με ρόπαλα του μπέιζμπολ τραυμάτισαν σοβαρά έναν από τους φοιτητές τη νύχτα της Δευτέρας.
Ο Βούτσεβιτς τόνισε ότι το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα πρέπει να αναλάβει πλήρως την ευθύνη για την κατάσταση αυτή και για τις πολιτικές κρίσεις που έχουν προκύψει και για αυτό τον λόγο παραιτείται. Παράλληλα, ανακοίνωσε την παραίτηση και του δημάρχου του Νόβι Σαντ, Μίλαν Ντζούριτς.
Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στο Βελιγράδι, ο Βούτσεβιτς υπερασπίστηκε τα έργα της κυβέρνησής του, αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι η χώρα έχει βυθιστεί σε μια στασιμότητα, με επίκεντρο την καταστροφική κατάρρευση του τσιμεντένιου στεγάστρου στον σιδηροδρομικό σταθμό. Εξέφρασε την απογοήτευσή του για τις βαθιές κοινωνικές διαιρέσεις που προκλήθηκαν από την τραγωδία, ενώ ταυτόχρονα υποστήριξε ότι οι φοιτητικές διαμαρτυρίες υποκινούνται από ξένες δυνάμεις, κατηγορώντας την αντιπολίτευση ότι προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το τραγικό γεγονός για να κερδίσει πολιτικό έδαφος.
Η παραίτηση του πρωθυπουργού Μίλοš Βούτσεβιτς ερμηνεύεται ως μια προσπάθεια εκτόνωσης της έντονης κοινωνικής δυσαρέσκειας που έχει προκληθεί από την αντίληψη της έλλειψης δικαιοσύνης μετά την τραγωδία του σιδηροδρομικού σταθμού στη Νόβι Σαντ, δήλωσε αναλυτής στην εφημερίδα Guardian. Η Marta Szpala, συνεργάτης του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών στη Βαρσοβία, υποστήριξε ότι ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, θα προσπαθήσει να διαπιστώσει αν η κίνηση αυτή μπορεί να μειώσει την ένταση των διαμαρτυριών που έχουν κατακλύσει τη χώρα τους τελευταίους μήνες.
Η απόφαση του Βούτσεβιτς να υποβάλει την παραίτησή του ακολούθησε την απαίτηση του Βούτσιτς για συνολικό ανασχηματισμό της κυβέρνησης. Το στοίχημα που φαίνεται να έχει θέσει ο Βούτσιτς είναι ότι αυτή η παραίτηση θα ικανοποιήσει τους διαδηλωτές και θα συμβάλει στη μείωση των πιέσεων, επιτρέποντας του να θέσει υπό έλεγχο τις συνεχείς διαμαρτυρίες.
Αν αυτή η κίνηση δεν αποδώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα, υπάρχει πάντα η δυνατότητα να προκηρυχθούν πρόωρες εκλογές, με στόχο να ανακτήσει τον έλεγχο της πολιτικής σκηνής και να εκμεταλλευτεί τη διάσπαση και την απουσία ενιαίας πολιτικής δομής στην αντιπολίτευση. Παράλληλα, η αντιπολίτευση αναμένει ότι η επόμενη εκλογική αναμέτρηση θα πραγματοποιηθεί το 2027, γεγονός που ενισχύει την αδυναμία της να αμφισβητήσει άμεσα την εξουσία του.
Όσον αφορά τις μαζικές διαδηλώσεις στο Βελιγράδι, η τελευταία διαρκεί 24 ώρες και κατά τη διάρκεια της, φοιτητές και άλλοι πολίτες που τους στήριξαν, απέκλεισαν έναν από τους κεντρικούς κυκλοφοριακούς κόμβους της πόλης. Οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν μετά την κατάρρευση της οροφής του σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ την 1η Νοεμβρίου 2024, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 15 ατόμων και τον σοβαρό τραυματισμό δύο άλλων. Οι διαδηλωτές απαίτησαν τη δημοσιοποίηση της πλήρους τεκμηρίωσης για την ανακατασκευή της οροφής του σταθμού και τη δημοσιοποίηση των ονομάτων των υπευθύνων για την τραγωδία.
Ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, παραδέχτηκε τα λάθη που έγιναν από την πλευρά της κυβέρνησης, αναγνωρίζοντας ότι οι δηλώσεις ορισμένων κυβερνητικών στελεχών ενίσχυσαν το κλίμα διχασμού στην κοινωνία. Σε δηλώσεις του τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου, αναφορικά με τις φοιτητικές κινητοποιήσεις, ανέφερε ότι σε αυτούς τους δύσκολους πολιτικά καιρούς είναι ξεκάθαρο ποιοι είναι έτοιμοι να εργαστούν και να αγωνιστούν για την επίλυση των προβλημάτων και ποιοι όχι. Συνεπώς, δήλωσε ότι αναμένει πως πάνω από το 50% των υπουργών της κυβέρνησης θα αντικατασταθούν σε μια πολύ επείγουσα αναδιάρθρωση της κυβέρνησης.
Ο Βούτσιτς κάλεσε τους φοιτητές και την πανεπιστημιακή κοινότητα σε διάλογο με σκοπό την αποκατάσταση της ομαλότητας στη χώρα, προσθέτοντας ότι όλα τα αιτήματα των φοιτητών έχουν ικανοποιηθεί. Σε αυτό το πλαίσιο, ανακοίνωσε ότι μέχρι την Τρίτη 30 Ιανουαρίου θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα της κυβέρνησης όλα τα έγγραφα που αφορούν την ανακαίνιση του σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ, όπου η κατάρρευση της οροφής είχε σαν αποτέλεσμα τον θάνατο 15 ανθρώπων.
Επιπλέον, ο πρόεδρος της Σερβίας σημείωσε ότι το αίτημα για αύξηση του προϋπολογισμού για την τριτοβάθμια εκπαίδευση κατά 20% έχει γίνει δεκτό και τα επιπλέον κεφάλαια θα χρησιμοποιηθούν για την αύξηση των μισθών των καθηγητών, καθώς και για τη μείωση κατά 50% των διδάκτρων για τους φοιτητές που δεν χρηματοδοτούνται από το κράτος. Αναφορικά με το ζήτημα των 13 φοιτητών και καθηγητών που συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, ο Βούτσιτς υποσχέθηκε ότι θα χρησιμοποιήσει το δικαίωμα χάρης που του παρέχει το Σύνταγμα, προκειμένου να αποδοθεί χάρη στους συλληφθέντες.
Επιπλέον, υποσχέθηκε ότι θα ικανοποιηθεί το αίτημα για την ποινική δίωξη των 37 ατόμων που επιτέθηκαν στους φοιτητές κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων. Αντιδρώντας στις διαμαρτυρίες, η κυβέρνηση άρχισε να δημοσιοποιεί, από τον Δεκέμβριο του 2024, τα έγγραφα που σχετίζονται με την ανοικοδόμηση του σιδηροδρομικού σταθμού. Παράλληλα, η εισαγγελία του Νόβι Σαντ άσκησε δίωξη κατά 13 ατόμων, συμπεριλαμβανομένου του πρώην υπουργού υποδομών Γκόραν Βέσιτς, για την ευθύνη τους στο ατύχημα.
Η κυβέρνηση συνασπισμού της Σερβίας υπό την ηγεσία του Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος (SNS) ανέλαβε καθήκοντα τον Μάιο του 2024, μετά από πρόωρες εκλογές που διεξήχθησαν τον Δεκέμβριο του 2023. Το SNS βρίσκεται στην εξουσία στη Σερβία από το 2012, με τον Βούτσιτς, έναν από τους ιδρυτές του κόμματος, να είναι πρόεδρος της χώρας για σχεδόν εννέα χρόνια.
Η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την παραίτηση του πρωθυπουργού της Σερβίας, Μίλοš Βούτσεβιτς, ήρθε μέσω δηλώσεων του εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διεύρυνση, Γκιγιόμ Μερσιέ. Ο Μερσιέ ανέφερε ότι η ΕΕ είναι ενήμερη για την παραίτηση, αλλά δεν θα σχολιάσει συγκεκριμένα το γεγονός, καθώς το θέμα αφορά εσωτερική πολιτική της Σερβίας. Συμπλήρωσε ότι η ΕΕ δεν θα κάνει εικασίες σχετικά με το σχηματισμό μελλοντικής κυβέρνησης και ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενθαρρύνει όλους τους πολιτικούς παράγοντες της Σερβίας να επιστρέψουν στο διάλογο, αποφεύγοντας την κλιμάκωση των εντάσεων.
Ο Μερσιέ επανέλαβε επίσης τη σημασία της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, τονίζοντας ότι είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα που πρέπει να προστατεύεται, ενώ ταυτόχρονα να ασκείται ειρηνικά και με πλήρη σεβασμό στο κράτος δικαίου και τη δημόσια τάξη. Η ΕΕ εξέφρασε ανησυχία για τα περιστατικά βίας κατά διαδηλωτών και υπογράμμισε ότι οι αρχές πρέπει να προστατεύουν τους συμμετέχοντες σε συγκεντρώσεις από κάθε βλάβη ή βία. Αυτές οι αξίες, είπε ο Μερσιέ, αποτελούν τον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ΕΕ αναμένει από όλες τις υποψήφιες χώρες να τις ενστερνιστούν.
Η Σερβία είναι υποψήφια χώρα για ένταξη στην ΕΕ από το 2012 και η αντίδραση της Ένωσης δείχνει τη συνεχιζόμενη προσήλωση στις αρχές της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ειρηνικής διαχείρισης των πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων στην περιοχή.