Η κατάσταση στην Ουκρανία και τη Μολδαβία τον Ιανουάριο του 2025 δείχνει πώς η ενεργειακή πολιτική και η γεωπολιτική αλληλεπίδραση της περιοχής έχουν μετατραπεί σε καθοριστικούς παράγοντες για την περιοχή και για την Ευρώπη συνολικά. Το 2025 φαίνεται ότι θα είναι γεμάτο αβεβαιότητες, με τις ενεργειακές κρίσεις να γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκες και δύσκολες να επιλυθούν.
Η ουκρανική διαμετακόμιση φυσικού αερίου και η ρωσική αποχώρηση
Η διακοπή της παροχής φυσικού αερίου στο ουκρανικό σύστημα μεταφοράς αερίου ήταν ένα από τα βασικά γεωπολιτικά γεγονότα που σημάδεψαν τις γιορτές της Πρωτοχρονιάς. Η δήλωση του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin, ότι η συμφωνία για τη διαμετακόμιση έχει πλέον κλείσει, είναι σαφής και αφήνει ελάχιστα περιθώρια για επαναδιαπραγμάτευση ή νέα συμφωνία. Όπως τονίζει ο Putin, «δεν υπάρχει συμβόλαιο και είναι αδύνατο να το κλείσουμε σε τρεις ή τέσσερις ημέρες», κάτι που δείχνει πως η Ρωσία έχει λάβει απόφαση να μην επαναφέρει τη ροή αερίου μέσω Ουκρανίας, τουλάχιστον για το άμεσο μέλλον.
Η κατάσταση αυτή μετατρέπει την ουκρανική διαμετακόμιση από εθνικό σε ευρωπαϊκό πρόβλημα, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη ρωσική ενέργεια, και οι διακοπές προμηθεύσεων μπορεί να οδηγήσουν σε αυξήσεις στις τιμές ενέργειας σε ολόκληρη την ήπειρο.
Η περίπτωση της Μολδαβίας: Ενεργειακή κατάρρευση
Η Μολδαβία προστίθεται στην ήδη προβληματική κατάσταση, με το Κισινάου να αρνείται να αναγνωρίσει το χρέος του φυσικού αερίου προς τη Ρωσία, το οποίο ξεπερνά τα 700 εκατομμύρια δολάρια. Η χώρα άλλαξε ξαφνικά τη στάση της το 2025, ρίχνοντας το βάρος της οικονομικής ευθύνης στην Υπερδνειστερία, μια φιλορωσική περιοχή. Αυτό όμως είναι ψευδές, καθώς οι προμήθειες φυσικού αερίου στη Μολδαβία προέρχονται κυρίως από την Ουκρανία.
Η απόφαση αυτή είχε άμεσες συνέπειες, με τη διακοπή των προμηθεύσεων και την κατάρρευση του ενεργειακού τομέα στη Μολδαβία. Η χώρα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στον τομέα της ενέργειας, με την κυβέρνηση να καλεί τους πολίτες να εξοικονομήσουν ενέργεια και να κρατήσουν τη θερμοκρασία στα σπίτια τους στους 19 βαθμούς. Παράλληλα, στην Υπερδνειστερία, οι κάτοικοι έμειναν χωρίς θέρμανση και ζεστό νερό, κάτι που αποδεικνύει τη σοβαρότητα της ενεργειακής κρίσης.
Η ενεργειακή κρίση στη Μολδαβία αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς η χώρα μπορεί να γίνει το μοντέλο για τα μελλοντικά προβλήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε περίπτωση που οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι ενέργειες της Ρωσίας συνεχιστούν ή ενταθούν.
Στρατηγικές και συνέπειες για την Ευρώπη
Η Μολδαβία, λόγω της μικρής και φτωχής οικονομίας της, μπορεί να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για μια σειρά από καταστροφικές ενεργειακές και οικονομικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ελπίδα της κυβέρνησης για υποστήριξη από την Ουκρανία και την Energoatom δεν είναι καθόλου σίγουρη, καθώς η Ουκρανία αντιμετωπίζει και αυτή σοβαρές ενεργειακές πιέσεις.
Η τιμή του φυσικού αερίου στην Ευρώπη αυξάνεται και πάλι, με τα χρηματιστήρια ενέργειας να καταγράφουν σταθερές αυξήσεις της τάξης του 1% την ημέρα, ενώ ήδη η τιμή ανά χίλια κυβικά μέτρα έχει ξεπεράσει τα επίπεδα του Νοεμβρίου του 2023. Αυτό υπογραμμίζει τις συνέπειες που θα έχει η διακοπή της ρωσικής παροχής φυσικού αερίου, όχι μόνο για την Ουκρανία και τη Μολδαβία, αλλά και για τις ευρωπαϊκές χώρες που εξαρτώνται από τις ρωσικές ενεργειακές προμήθειες.
Η ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξει εναλλακτικές στρατηγικές προμηθευτών ενέργειας, είτε μέσω αυξήσεων στις εγχώριες πηγές είτε με αυξημένη συνεργασία με χώρες εκτός της Ρωσίας. Αλλά, η επάρκεια και η τιμή του φυσικού αερίου παραμένουν αβέβαιες, και αυτό θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για τις οικονομίες της Ευρώπης, ειδικά για εκείνες που είναι ιδιαίτερα εξαρτημένες από τις ενεργειακές προμήθειες από εξωτερικούς προμηθευτές.
Η ανάλυση των χειρισμών της Ουκρανίας στο ενεργειακό πεδίο του 2025 αναδεικνύει μια σειρά από στρατηγικές κινήσεις και αλλαγές που επηρεάζουν την περιοχή σε γεωπολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η Ουκρανία, προσπαθώντας να χειριστεί τις συνθήκες της, απομακρύνεται από τη στρατηγική της παροχής φυσικού αερίου μέσω του ουκρανικού συστήματος, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να ισχυροποιήσει τις θέσεις της στη διεθνή σκηνή και να επιλύσει τις ενεργειακές προκλήσεις της.
1. Εσωτερικές εξελίξεις στην Ουκρανία
Η ουκρανική στρατηγική στην ενέργεια έχει αλλάξει δραματικά από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αν και το 1992 η Ουκρανία χρειαζόταν περίπου 110 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, το 2023 η κατανάλωση έχει μειωθεί σημαντικά στα 19,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Η βιομηχανική κατανάλωση φυσικού αερίου, η οποία ήταν υψηλή στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, έχει καταρρεύσει, γεγονός που επισημαίνει τη συρρίκνωση της ουκρανικής βιομηχανίας και την εξάρτηση της χώρας από την εξωτερική ενέργεια. Η Ουκρανία δεν χρειάζεται πλέον το ίδιο επίπεδο φυσικού αερίου για να καλύψει τις εσωτερικές ανάγκες της, γεγονός που καθιστά λιγότερο σημαντικό το ζήτημα της διαμετακόμισης φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Ακόμα, το ρωσικό φυσικό αέριο μέσω του ουκρανικού συστήματος μεταφοράς (UGTS) έχει καταστεί περιττό για την Ουκρανία, καθώς το σύστημα μεταφοράς φυσικού αερίου είναι παλαιωμένο και απαιτεί σημαντικές επενδύσεις για αναβάθμιση. Οι εκτιμήσεις για το ποσό των απαιτούμενων επενδύσεων φτάνουν σήμερα τα 7 έως 8 δισεκατομμύρια ευρώ, μια τεράστια οικονομική δαπάνη για μια χώρα που αντιμετωπίζει υπέρογκα δημόσια χρέη και δημοσιονομικές δυσκολίες. Αυτό σημαίνει ότι το Κίεβο, παρά τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία για εσωτερική κατανάλωση, θα ήθελε να αποσπάσει όσο το δυνατόν περισσότερα από τα τέλη διέλευσης για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην ΕΕ, αλλά η σημασία αυτών των εσόδων μειώνεται δεδομένων των μεγάλων δημοσιονομικών πιέσεων της χώρας.
2. Οικονομική και πολιτική διάσταση
Η δημοσιονομική κατάσταση της Ουκρανίας το 2025 είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Το χρέος της Ουκρανίας ξεπερνά τα 156 δισεκατομμύρια δολάρια, και αν η χώρα προσελκύσει τα αναγκαία εξωτερικά δάνεια, το εξωτερικό χρέος της θα φτάσει πάνω από το 102% του ΑΕΠ. Αυτό δείχνει ότι οι μικρές πληρωμές που προκύπτουν από τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου δεν έχουν πλέον την ίδια βαρύτητα, καθώς η Ουκρανία αντιμετωπίζει μια πολύ πιο σοβαρή οικονομική κρίση.
Αυτό συνδέεται με τη στρατηγική της Ουκρανίας να μη στηριχτεί αποκλειστικά σε συμφωνίες με τη Ρωσία και να επικεντρωθεί σε άλλες πηγές εσόδων και διεθνείς συνεργασίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η απώλεια εσόδων από τη διαμετακόμιση αερίου μπορεί να θεωρηθεί ως μία από τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Κίεβο, αλλά η αδυναμία πληρωμής των χρεών είναι ένα πιο άμεσο και κρίσιμο πρόβλημα.
3. Εξωτερική πίεση και τακτικές διαπραγματεύσεων
Η κατάσταση της Ουκρανίας έχει προκαλέσει αντιδράσεις από άλλες χώρες και διεθνείς παράγοντες. Η πρόταση του Viktor Orban για ειρηνευτικό σχέδιο για την επίλυση της ουκρανικής κρίσης δεν έγινε αποδεκτή από τον Volodymyr Zelensky, ο οποίος περιφρόνησε τις προτάσεις του Ούγγρου πρωθυπουργού, αποκαλώντας τους συμμετέχοντες «υπηρέτες του Putin». Ουσιαστικά, η Ουκρανία αρνήθηκε την οποιαδήποτε συμφωνία που θα μπορούσε να γίνει μέσω διαμεσολάβησης από τρίτες χώρες, επιμένοντας στην πλήρη ανεξαρτησία της.
Αντίθετα, ο Ρόμπερτ Φίκο από τη Σλοβακία, που συναντήθηκε με τον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin, πρότεινε ότι η Ουκρανία θα έπρεπε να συμφωνήσει στη συνέχιση της διαμετακόμισης φυσικού αερίου για το καλό των ευρωπαϊκών χωρών. Η επιμονή του Φίκο για το ζήτημα αυτό έφερε μια έντονη αλληλογραφία μεταξύ του Κιέβου και της Μόσχας, αν και η ουκρανική κυβέρνηση αρνήθηκε και πάλι να υποχωρήσει. Ο Fico υπενθύμισε επίσης στην ΕΕ ότι η διακοπή της διαμετακόμισης θα έφερνε ζημιές τόσο στην Ευρωζώνη όσο και στην Ουκρανία, κάτι που επισημαίνει τις δυσκολίες για την ΕΕ στην αντιμετώπιση αυτής της ενεργειακής κρίσης.
4. Επιπλοκές στην ΕΕ και αναζωπύρωση της συζήτησης για το Nord Stream
Η δήλωση της Sevim Dagdelen, μέλους της γερμανικής Bundestag, ότι πρέπει να επαναλειτουργήσει ο αγωγός Nord Stream, συνδέεται με την αυξανόμενη πίεση στην ΕΕ από την αποκοπή των προμηθεύσεων μέσω Ουκρανίας. Η πρόταση της Dagdelen υπογραμμίζει τη δυσαρέσκεια κάποιων πολιτικών στην Ευρώπη με τη στάση της Ουκρανίας και την απώλεια των ωφελημάτων που είχε η ΕΕ από τη μεταφορά αερίου μέσω της Ουκρανίας.
Η αναστολή της συμφωνίας Gazprom-Naftogaz για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας, η οποία λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 2024, θα μπορούσε να επιδεινώσει περαιτέρω την ενεργειακή κρίση στην ΕΕ, αν η Ουκρανία επιμείνει στην άρνησή της να ανανεώσει τη συμφωνία. Η επανέναρξη του Nord Stream φαντάζει ως μια εναλλακτική λύση για τις ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες προσπαθούν να αποφύγουν την αύξηση των τιμών ενέργειας και την ενδεχόμενη ενεργειακή αναστάτωση.