Το πείραμα του Μίλγκραμ, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, που δέχθηκε πολλές επικρίσεις και χαρακτηρίσθηκε ως και αμφιλεγόμενο, μελέτησε την υπακοή απέναντι στην εξουσία και πώς μπορεί να οδηγήσει τον “υπάκουο” στο να βλάψει έναν άλλο άνθρωπο, υπό δεδομένες πιεστικές συνθήκες.
Ο κοινωνικός ψυχολόγος Στάνλει Μίλγκραμ, του Πανεπιστημίου Γέιλ, έστησε στο εργαστήριο έναν “μαθητή” και έναν “δάσκαλο, σε διαφορετικούς χώρους, που δέχθηκαν να συμμετάσχουν εθελοντικά. Το ρόλο του φορέα εξουσίας είχε ο πειραματιστής.
Ο “μαθητής” ήταν δεμένος σε μια καρέκλα και είχε ηλεκτρόδια σε όλο το σώμα του. Ο “δάσκαλος” είχε μπροστά του μια κονσόλα ηλεκτρικής γεννήτριας με διαβαθμισμένη παροχή, που ξεκινούσε από χαμηλά βολτ και έφθανε ως τα 450 βολτ. Κάθε φορά που ο “μαθητής” απαντούσε λάθος στις καθορισμένες ερωτήσεις του “δάσκαλου” ο πειραματιστής παρότρυνε τον τελευταίο να τον κεραυνοβολεί με ηλεκτρικό ρεύμα. Ξεκινούσε με χαμηλή τάση στο πρώτο λάθος και έφθανε στην υψηλότερη όσο συσσωρεύονταν τα λάθη.
Κρίσιμη σημείωση: ο “δάσκαλος” άκουγε τις κραυγές του “μαθητή” όταν δεχόταν το ηλεκτροσόκ, αλλά αυτό δεν τον σταματούσε. Υπάκουε στην “εξουσία” του πειραματιστή, αναλάμβανε δράση οικειοθελώς στο όνομα αυτής της εξουσίας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ασυνείδητα μεταβίβαζε σε αυτήν την ευθύνη για τη δική του συμπεριφορά, να τιμωρήσει ένα συνάνθρωπο του για κάτι που δεν έκανε σωστά. Να διευκρινιστεί, βέβαια, ότι στο πείραμα ο “μαθητής” ήταν ηθοποιός, δεν υπέστη ποτέ ηλεκτροσόκ, αλλά αυτό ο “δάσκαλος” δεν το γνώριζε. Υπήρξαν εθελοντές “δάσκαλοι”, που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, αλλά ήταν εξαιρετικά λίγοι. Μόλις το 5%.
Το υπόλοιπο 95% πήρε μέρος στο πείραμα και το 65% διοχέτευσε και τα υψηλότερα 450 βολτ. Ο κανόνας επιβεβαιώθηκε από την εξαίρεσή του. Στις σημερινές δύσκολες συνθήκες με τον ιό-εφιάλτη, μήπως το πείραμα Μίλγκραμ διεξάγεται εκτός εργαστηρίου, σε συνθήκες πραγματικές και σε παγκόσμιο επίπεδο; Υπάρχουν στοιχεία που συνηγορούν σε αυτήν την παρατήρηση;
Ας τα συζητήσουμε. 1. Η ανάγκη της επιβίωσης και της προστασίας από τη μετάδοση του κοροναϊού (πιεστικές και ιδιαίτερες συνθήκες) αναγορεύει καταρχήν την, χωρίς δεύτερες σκέψεις, υπακοή απέναντι στην εξουσία για το “μένουμε σπίτι”. 2. Αναγνωρίζεται στην εξουσία η πραγματογνωμοσύνη, ικανότητα που απεμπολείται de facto από κάθε έναν πολίτη. Οι εξαιρέσεις κι εδώ επιβεβαιώνουν τον κανόνα. 3. Εκχωρείται στην εξουσία το δικαίωμα να καταστρατηγεί ακόμη και κατακτημένες ελευθερίες, “γιατί αυτή ξέρει, το κάνει για το καλό μας”. 4. Η περιρρέουσα κατάσταση ενισχύεται με νούμερα που τρομάζουν, εικόνες που προκαλούν φρίκη, λάθη που έκαναν άλλοι και δεν πρέπει να κάνουμε εμείς, δηλώσεις αμφιλεγόμενων επιστημόνων που επιτείνουν τη σύγχυση, άγνοια για το τι μέλλει γενέσθαι, πότε θα βγούμε από τον εφιάλτη και την απομόνωση.
Όλα ενισχύουν, σε ένα είδος έξω-πειραματικής συνθήκης, τoν εκχωρημένο ρόλο της εξουσίας. Πώς αντιδρούν “δάσκαλοι-πολίτες” σε αυτές τις συνθήκες τις ενδεδυμένες αντικειμενικότητα; 1. Το πιο συνηθισμένο, στην καλύτερη των περιπτώσεων ασυνείδητα, να “πρακτορεύουν”, να ρουφιανεύουν, κάθε έναν “ανυπάκουο” που δεν πειθαρχεί. 2. Να στρέφονται ενάντια στους εν δυνάμει φορείς του ιού. Παράδειγμα, οι Έλληνες που εγκλωβίστηκαν στο Λονδίνο και να ζητούν να μείνουν εκεί. Ακόμη, σε όσους μετακινήθηκαν στην επαρχία και τα νησιά και μετέδωσαν τον ιό σε μικρές κοινωνίες. Τα κεφάλια τους επί πίνακι. 3. Να τα βάζουν με τους ηλικιωμένους, την ευπαθή ομάδα που θεωρείται ανοχύρωτη απέναντι στον ιό.
Το παράδειγμα της Ισπανίας, όπου νεαροί επιτέθηκαν σε ασθενοφόρα που μετέφεραν ηλικιωμένους που είχαν προσβληθεί, είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό. Ενδεχομένως, όσο παρατείνεται ο εγκλεισμός και ο φόβος μεγεθύνεται, να υπάρξουν κι άλλα, ακόμη πιο έντονα φαινόμενα, ανάλογης μορφής. Μια κρίσιμη διευκρίνηση, με κατηγορηματικό τρόπο.
Για την ιστορία, οι εθελοντές του πειράματος του Μίλγκραμ και ειδικά εκείνοι που έφθασαν να κάνουν χρήση και των 450 βολτ, δεν το ξεπέρασαν ποτέ στην κατοπινή ζωή τους. Τραυματίστηκαν ψυχικά από τις Ερρινύες τους..
Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/parallax-view/to-peirama-tou-milgkram-stin-epochi-tou-koronaiou
Το πείραμα του Μίλγκραμ είναι ένα από τα πιο γνωστά αντιδεοντολογικά πειράματα της ψυχολογίας, ουσιαστικά μια «φάρσα» που ξεγύμνωσε την ανθρώπινη ψυχή. Το 1961, ο είκοσι εφτάχρονος Στάνλει Μίλγκραμ, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο Γέιλ, αποφάσισε να μελετήσει την υπακοή στην εξουσία. Είχαν περάσει λίγα μόνο χρόνια από τα φρικτά εγκλήματα των Ναζί και γινόταν μια προσπάθεια κατανόησης της συμπεριφοράς των απλών στρατιωτών και αξιωματικών των SS, οι οποίοι είχαν εξολοθρεύσει εκατομμύρια αμάχων.
Η ευρέως αποδεκτή εξήγηση –πριν το πείραμα του Μίλγκραμ- ήταν η αυταρχική τευτονική διαπαιδαγώγηση και η καταπιεσμένη –κυρίως σεξουαλικά- παιδική ηλικία των Γερμανών. Όμως ο Μίλγκραμ ήταν κοινωνικός ψυχολόγος και πίστευε ότι αυτού του είδους η υπακοή –που οδηγεί στο έγκλημα- δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μόνο της προσωπικότητας, αλλά περισσότερο των πιεστικών συνθηκών. Και το απέδειξε κάνοντας τη «φάρσα» του.
Τα υποκείμενα του πειράματος ήταν εθελοντές, κυρίως φοιτητές, οι οποίοι καλούνταν έναντι αμοιβής να συμμετέχουν σε ένα ψυχολογικό πείραμα σχετικό με τη μνήμη.
Χώριζε τους φοιτητές σε ζεύγη και –μετά από μια εικονική κλήρωση- ο ένας έπαιρνε το ρόλο του «μαθητευομένου» και ο άλλος του «δασκάλου».
Ο έκπληκτος «μαθητευόμενος» δενόταν χειροπόδαρα σε μια ηλεκτρική καρέκλα και του περνούσαν ηλεκτρόδια σε όλο το σώμα. Έπειτα του έδιναν να μάθει δέκα ζεύγη λέξεων.
Ο «δάσκαλος», από την άλλη, καθόταν μπροστά σε μια κονσόλα ηλεκτρικής γεννήτριας. Μπροστά του δέκα κουμπιά με ενδείξεις: «15 βολτ, 30 βολτ, 50 βολτ κλπ.» Το τελευταίο κουμπί έγραφε: «450 βολτ. Προσοχή! Κίνδυνος!»
Πίσω από το «δάσκαλο» στεκόταν ο πειραματιστής, ο υπεύθυνος του πειράματος. (Και περνάμε σε ενεστώτα για να γίνουμε μέτοχοι της στιγμής.)
«Θα λέτε την πρώτη λέξη από τα ζεύγη στο μαθητευόμενο. Αν κάνει λάθος θα σηκώσετε το πρώτο μοχλό και θα υποστεί ένα ηλεκτροσόκ 15 βολτ. Σε κάθε λάθος θα σηκώνετε τον αμέσως επόμενο μοχλό», λέει ο πειραματιστής και ο «δάσκαλος» αισθάνεται ήδη καλά που δεν του έτυχε στην κλήρωση ο άλλος ρόλος.
Το πείραμα ξεκινάει. Ο «δάσκαλος» λέει τις λέξεις από το μικρόφωνο. Ο «μαθητευόμενος», ήδη τρομαγμένος, απαντάει σωστά, αλλά όχι για πολύ. Μόλις κάνει το πρώτο λάθος ο «δάσκαλος» γυρνάει να κοιτάξει τον πειραματιστή. Εκείνος του λέει να προχωρήσει στο πρώτο ηλεκτροσόκ. Ο «δάσκαλος» υπακούει. 15 βολτ δεν είναι πολλά, αλλά ο «μαθητευόμενος» έχει αλλάξει ήδη γνώμη. Παρ’ όλα αυτά απαντάει σωστά σε άλλη μια ερώτηση, αλλά στο επόμενο λάθος δέχεται 30 βολτ. «Αφήστε να φύγω», λέει ο «μαθητευόμενος» που δεν μπορεί να λυθεί. «Δε θέλω να συμμετάσχω σε αυτό το πείραμα.» Ο «δάσκαλος» κοιτάει τον πειραματιστή. Εκείνος του κάνει νόημα να συνεχίσει.
Τα βολτ αυξάνονται και τώρα πια ο πόνος είναι εμφανής στο πρόσωπο του «μαθητευόμενου», που εκλιπαρεί να τον αφήσουν ελεύθερο. Στα 200 βολτ ταρακουνιέται ολόκληρος. Ο «δάσκαλος» πριν κάθε ηλεκτροσόκ γυρνάει να κοιτάξει τον πειραματιστή. Εκείνος, με σταθερή φωνή, του λέει ότι το πείραμα πρέπει να συνεχιστεί. Ο «δάσκαλος» συνεχίζει να βασανίζει έναν άγνωστο, έναν απλό φοιτητή που κλαίει, ζητάει τη βοήθεια του Θεού και παρακαλεί να τον λυπηθούν. Δεν μπορεί πια να απαντήσει στις ερωτήσεις, αλλά ο πειραματιστής λέει στο «δάσκαλο»:«Τη σιωπή την εκλαμβάνουμε ως αποτυχημένη απάντηση και συνεχίζουμε με την τιμωρία.»
Στα 345 βολτ ο «μαθητευόμενος» τραντάζεται ολόκληρος, ουρλιάζει και χάνει τις αισθήσεις του.
Ο «δάσκαλος», ιδρωμένος και με τα χέρια του να τρέμουν, κοιτάει τον πειραματιστή.
«Μην ανησυχείτε», λέει εκείνος, «το πείραμα είναι απολύτως ελεγχόμενο… Συνεχίστε με τον τελευταίο μοχλό.»
«Μα είναι λιπόθυμος», λέει ο «δάσκαλος».
«Δεν έχει καμιά σημασία. Το πείραμα πρέπει να ολοκληρωθεί. Συνεχίστε με τον τελευταίο μοχλό.»
Πόσοι από τους εθελοντές έφτασαν ως τον τελευταίο μοχλό;
Πριν ξεκινήσει το πείραμα του ο Μίλγκραμ είχε κάνει μια «δημοσκόπηση» ανάμεσα στους ψυχιάτρους και στους ψυχολόγους, ρωτώντας ‘τους τι ποσοστό των εθελοντών θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό.
Σχεδόν όλοι απάντησαν ότι κανείς δε θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό, πέρα ίσως από κάποια άτομα με κρυπτοσαδιστικές τάσεις, καθαρά παθολογικές.
Δυστυχώς έκαναν λάθος.
Στη νέα στήλη μας για την Παιδεία, παρουσιάζουμε απόψεις για τον πολιτισμό και την εκπαίδευση καθώς και προτάσεις εναλλακτικής διδασκαλίας στα σχολεία. Μπορείτε να μας στείλετε γνώμες και προτάσεις σας, στο paidia@tvxs.gr.
Που έγκειται η φάρσα;
Ο «μαθητευόμενος» δεν ήταν φοιτητής, αλλά ηθοποιός, που είχε προσληφθεί από το Μίλγκραμ για αυτόν ακριβώς το «ρόλο». Δεν υπήρχε ηλεκτρισμός ούτε ηλεκτροσόκ. Ο ηθοποιός υποκρινόταν. Το μοναδικό πειραματόζωο ήταν ο «δάσκαλος». Όμως τα αποτελέσματα ήταν αληθινά: Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων θα υπακούσει και θα βασανίσει –ίσως και θα σκοτώσει- έναν άγνωστο του, αρκεί να δέχεται εντολές από κάποιον με κύρος (στην προκειμένη περίπτωση επιστημονικό) και ταυτόχρονα να αισθάνεται ότι δεν τον βαρύνει η ευθύνη για ό,τι συμβεί –αφού εκείνος «απλά ακολουθούσε τις διαταγές». Και φυσικά οι περισσότεροι από εμάς θα σκεφτούν όταν μάθουν για αυτό το πείραμα: «Εγώ αποκλείεται να έφτανα ως τον τελευταίο μοχλό.»
Όμως δείτε τι συμβαίνει στην κοινωνία μας, κάθε μέρα.
Ο υπάλληλος της ΔΕΗ που δέχεται να κόψει το ρεύμα από έναν άνεργο ή άπορο, ξέροντας ότι έτσι τον ταπεινώνει, τον υποβάλει σε ένα διαρκές βασανιστήριο και πιθανότατα θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του, ανήκει στο 65% του τελευταίου μοχλού. Και δεν είναι καθόλου κρυπτοσαδιστής. Απλά ακολουθάει τις εντολές που του έδωσαν.
Ο υπάλληλος του σούπερ-μάρκετ που σου δίνει το χαλασμένο ψάρι και σε διαβεβαιώνει ότι είναι φρέσκο (μιλώ εξ’ ιδίας πείρας, ως αγοραστής) δε σε μισεί, παρότι γνωρίζει ότι μπορεί να πάθεις και δηλητηρίαση. Απλώς ακολουθάει εντολές. Ο αστυνομικός ο οποίος ραντίζει με χημικά τους διαδηλωτές δεν είναι κρυπτοσαδιστής –αν και πολλοί θα διαφωνήσουν στο συγκεκριμένο παράδειγμα. Απλώς κάνει τη δουλειά του. Ο υπάλληλος της εφορίας ή της τράπεζας που υπογράφει την κατάσχεση κάποιου σπιτιού για 1.000 ευρώ χρέος, θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό στο πείραμα. Γιατί υπακούει.
Ο πολιτικός που υπογράφει το μνημόνιο το οποίο οδηγεί ένα ολόκληρο έθνος στην εξαθλίωση του νεοφιλελευθερισμού θα έφτανε μέχρι τον τελευταίο μοχλό. Και αυτός υπακούει, σε εντολές πολύ πιο ισχυρές από εκείνες του πειραματιστή με την άσπρη φόρμα. Αν όμως δούμε το πείραμα του Μίλγκραμ από την ανθρωπιστική-ηθική του πλευρά (από την πλευρά του 5% που αρνήθηκε να υπακούσει) θα καταλάβουμε ότι κανένας δεν είναι άμοιρος ευθυνών.
Αν σε διατάζουν να κάνεις κάτι που προκαλεί κακό στον άλλον, στο συμπολίτη σου, σε έναν μετανάστη, σε έναν άνθρωπο (ή σε ένα ζώο, αλλά αυτό περιπλέκει πολύ τα πράγματα, εφόσον συνεχίζουμε να τρώμε κρέας), πρέπει να αρνηθείς να υπακούσεις. Ακόμα κι αν χάσεις το μπόνους παραγωγικότητας, την προαγωγή, την επανεκλογή, τη δουλειά σου.
Μόνο όταν θα είμαστε έτοιμοι να αρνηθούμε να υπακούσουμε στις «μικρές» και καθημερινές εντολές βίας –με τις οποίες οι περισσότεροι ασυνείδητα συμμορφωνόμαστε, μόνο όταν θα είμαστε έτοιμοι να προβούμε σε μια γενικευμένη και μέχρι τέλους πολιτική, κοινωνική, καταναλωτική ανυπακοή, μόνο όταν μάθουμε να συμπεριφερόμαστε ως αυτεξούσιοι άνθρωποι και όχι ως ανεύθυνοι υπάλληλοι, μόνο τότε θα μπορέσουμε να γκρεμίσουμε τη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού που μας θέλει υπάνθρωπους, υπάκουους και υπόδουλους.
Και μια τελευταία παρατήρηση:
Τα υποκείμενα του πειράματος του Μίλγκραμ, οι εθελοντές φοιτητές, μάθαιναν από εκείνον ποιος ήταν ο στόχος του πειράματος. Μάθαιναν ότι ο «μαθητευόμενος» ήταν ηθοποιός και ότι δεν είχε ποτέ υποστεί ηλεκτροσόκ. Ο Μίλγκραμ το έκανε αυτό για να τους ανακουφίσει, αλλά πέτυχε το ακριβώς αντίθετο. Αυτοί οι άνθρωποι, ειδικά το 65% που είχε φτάσει ως τον τελευταίο μοχλό, πέρασαν την υπόλοιπη ζωή τους κυνηγημένοι από τις Ερινύες της πράξης τους. Γιατί συνειδητοποίησαν ότι δεν ήταν τόσο αθώοι και τόσο «καλοί» όσο ήθελαν να πιστεύουν για τον εαυτό τους.
(Περισσότερα για το πείραμα του Μίλγκραμ μπορείτε να διαβάσετε στο υπέροχο βιβλίο της Lauren Slater: «Το κουτί της ψυχής», από τις εκδόσεις Οξύ, μετάφραση Δέσποινα Αλεξανδρή, 2009)
Πηγή: sanejoker.blogspot.gr
by Αντικλείδι , https://antikleidi.wordpress.com