«Είμαστε πραγματικά πολύ ικανοποιημένοι», δήλωσε ο πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι σε τοπικό ραδιόφωνο της Αργεντινής, αφού ο πληθωρισμός τον Φεβρουάριο έπεσε περισσότερο από το αναμενόμενο, στο 13%. Αυτό, όμως, είναι το μηνιαίο νούμερο… Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους έφτασε έως και το 276% και ήταν ο υψηλότερος στον κόσμο. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο πληθωρισμός μόλις στο 8% ετησίως έχει κλονίσει την πολιτική κατάσταση στις πλουσιότερες χώρες.
Το ότι ο Milei θεώρησε σκόπιμο να γιορτάσει τον μηνιαίο -στο 13%- πληθωρισμό δείχνει τι απόλυτο οικονομικό χάος κληρονόμησε και το πόσα πολλά έχει να κάνει ακόμα για να το διορθώσει.
Ο Milei, ένα οξύθυμο αουτσάιντερ της πολιτικής και αυτοαποκαλούμενος «αναρχοκαπιταλιστής», έκανε προεκλογική εκστρατεία κραδαίνοντας ένα αλυσοπρίονο και υποσχόμενος να μειώσει τις δαπάνες. Στις 10 Δεκεμβρίου ανέλαβε ένα υπερχρεωμένο κράτος με τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα που χρηματοδοτούνταν από την εκτύπωση χρημάτων. Ο πληθωρισμός ήταν αχαλίνωτος και είχε ρίξει την αξία του πέσο στην αποχέτευση.
Η κυβέρνηση χρωστούσε 263 δισ. δολάρια σε ξένους πιστωτές, συμπεριλαμβανομένων 43 δισ. δολαρίων στο ΔΝΤ, αλλά δεν είχε καθόλου δολάρια. Όπως πολλές κυβερνήσεις της Αργεντινής, η προηγούμενη ξόδεψε πολλά περισσότερα από τις δυνατότητές της προσπαθώντας να κερδίσει δημοτικότητα, ενώ είχε εφεύρει ολοένα και πιο παράλογες προσωρινές μακροοικονομικές διορθώσεις (όπως το βαρύ έλεγχο των τιμών) για να διατηρήσει την οικονομία της χώρας σε ταλάντευση.
Ο Milei προσπαθεί να κατευθύνει τη χώρα σε ένα επικίνδυνα στενό μονοπάτι, αφήνοντας πίσω αυτές τις δυσάρεστες διορθώσεις καθώς προχωρά. Το βασικό του πολιτικό πρόβλημα είναι ότι η σφοδρή επίθεση στο κατεστημένο και στους επαγγελματίες πολιτικούς, μια ομάδα που αποκαλεί «κάστα», είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της δημοτικότητάς του. Ωστόσο, χρειάζεται κάποια υποστήριξη από αυτούς για να θεσπίσει βαθιές μεταρρυθμίσεις, καθώς τα μέλη της κυριαρχούν στο Κογκρέσο. Αλλά αν κάνει πάρα πολλές συμφωνίες με εκείνους, διακινδυνεύει να χάσει την ταυτότητα του ως αουτσάιντερ και επομένως την λαϊκή υποστήριξη -δηλαδή, το μόνο πραγματικό του πολιτικό πλεονέκτημα.
Μετά από 100 ημέρες στην εξουσία ο Milei μπορεί να καυχηθεί για μια πραγματική οικονομική επιτυχία.
Η δημοτικότητά του αντέχει, παρόλο που δεν έχει υποστήριξη στο Κογκρέσο. Εάν καταφέρει να κρατήσει το κοινό στο πλευρό του μέχρι τις ενδιάμεσες εκλογές στα τέλη του επόμενου έτους, θα μπορούσε να ενισχύσει δραματικά την επιρροή του και ως εκ τούτου την ικανότητά του να αναδιοργανώσει την οικονομία της Αργεντινής. Όμως οι Αργεντινοί υποφέρουν ήδη βαθιά και θα μπορούσαν να τον εγκαταλείψουν πολύ νωρίτερα. Αυτό θα ήταν ένα πλήγμα για τους ριζοσπαστικούς μεταρρυθμιστές παγκοσμίως.
Για να δείξει ότι δεν θα υπάρξει άλλο τύπωμα χρήματος, ο Milei έχει δείξει εμμονή με την επίτευξη δημοσιονομικού πλεονάσματος, που σημαίνει ότι η κυβέρνηση φορολογεί περισσότερα από όσα ξοδεύει. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι θα επιτύχει πλεόνασμα (πριν τις πληρωμές τόκων) φέτος στο 2% του ΑΕΠ, μια τεράστια αλλαγή από το έλλειμμα του 3% πέρυσι. Τόσο τον Ιανουάριο όσο και τον Φεβρουάριο, η κυβέρνηση πέτυχε μηνιαία πλεονάσματα, τα πρώτα για πάνω από μια δεκαετία.
Ο Milei το πέτυχε, εν μέρει, χρησιμοποιώντας το αλυσοπρίονο του: Μειώνοντας τις επιδοτήσεις ενέργειας και μεταφορών, τις χρηματοδοτήσεις προς τις επαρχίες-Πολιτείες και τις κεφαλαιουχικές δαπάνες.
Βασίστηκε επίσης σε ένα άλλο εργαλείο: Το la licuadora, το μπλέντερ. Η αύξηση των δαπανών κατά λιγότερο από τον πληθωρισμό είναι μια μείωση σε πραγματικούς όρους, γνωστή στην Αργεντινή ως licuación. Οι δαπάνες για ανταποδοτικές συντάξεις, το μοναδικό μεγαλύτερο κονδύλι του προϋπολογισμού, μειώθηκαν σχεδόν κατά 40% σε πραγματικούς όρους σε σύγκριση με το πρώτο δίμηνο του περασμένου έτους.
Η κυβέρνηση έκανε άλλες δύο σημαντικές κινήσεις: Τον Δεκέμβριο υποτίμησε το πέσο πάνω από 50% για να κλείσει εν μέρει το χάσμα μεταξύ της επίσημης συναλλαγματικής ισοτιμίας και της ισοτιμίας της μαύρης αγοράς. Ωστόσο, αυτό ώθησε τον πληθωρισμό. Το ίδιο και οι μειώσεις των επιτοκίων τον Δεκέμβριο. Συνήθως οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια για να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό. Το σκεπτικό της τράπεζας ήταν ότι η μείωση των επιτοκίων θα μείωνε τις πληρωμές τόκων για τα δικά της ομόλογα, συρρικνώνοντας την ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορούσε. Ο πληθωρισμός αρχικά εκτοξεύτηκε σε μηνιαίο ποσοστό 26% τον Δεκέμβριο. Αυτό πλήγωσε τους Αργεντινούς, αλλά υπερφόρτισε το μπλέντερ του Milei.
Η κυβέρνηση λέει ότι τα αποτελέσματά της δικαιώνουν τις δύσκολες επιλογές της. Εκτός από τα μηνιαία δημοσιονομικά πλεονάσματα και τον πληθωρισμό που τώρα πέφτουν, το χάσμα μεταξύ της επίσημης συναλλαγματικής ισοτιμίας και της συναλλαγματικής ισοτιμίας της μαύρης αγοράς είναι μόνο περίπου 20%. Τα συναλλαγματικά αποθέματα έχουν αυξηθεί κατά 7 δισ. δολάρια. Και η κυβέρνηση παρέτεινε με επιτυχία τη λήξη των στοίβων χρέους πέσο, μειώνοντας την πίεση στο δημόσιο ταμείο. Το ΔΝΤ είναι ικανοποιημένο, οι αγορές αρχίζουν να πιστεύουν. Ο δείκτης κινδύνου χώρας της Αργεντινής, ένα μέτρο της πιθανότητας χρεοκοπίας, έχει μια αρκετά καθησυχαστική πτώση.
Για την οικονομία πρέπει να του δώσεις οκτώ ή εννέα στα δέκα, δηλώνει ενθουσιασμένος ο Andrés Borenstein της Econviews, μιας εταιρείας συμβούλων στο Μπουένος Άιρες.
Τα κόστη, ωστόσο, είναι βάναυσα. Χτυπημένοι ανελέητα από τον πληθωρισμό, εκτιμάται ότι το 50% των Αργεντινών βρίσκεται σε κατάσταση φτώχειας, από 38% τον περασμένο Σεπτέμβριο. Σε πραγματικούς όρους οι μισθοί έχουν μειωθεί στα επίπεδα που ήταν πριν από 20 χρόνια, υπολογίζει η Invecq, μια άλλη εταιρεία συμβούλων. Οι αγορές συνταγογραφούμενων φαρμάκων μειώθηκαν κατά 7%. Οι συνολικές πωλήσεις των φαρμακείων μειώθηκαν κατά 46%. Οι όγκοι πωλήσεων σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις μειώθηκαν σχεδόν 30% τον Ιανουάριο σε σχέση με τον ίδιο μήνα πέρσι. Η οικονομία της Αργεντινής θα συρρικνωθεί κατά 4% φέτος, εκτιμά η τράπεζα Barclays.
Τέτοιες δυσκολίες μπορεί να γίνουν επικίνδυνες για τους προέδρους, κυριολεκτικά.
Το 2001 ο πρόεδρος έφυγε από το Casa Rosada, τον προεδρικό χώρο εργασίας, με ένα ελικόπτερο φοβούμενος τους βίαιους διαδηλωτές. Ωστόσο, τα ποσοστά αποδοχής του Milei παραμένουν εξαιρετικά υψηλά, γύρω στο 50%, παρά τον οικονομικό πόνο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι κατάφερε να κατηγορήσει την κάστα που έβαλε την Αργεντινή σε αυτό το χάος.
Ωστόσο, οι πρώτες 100 ημέρες του Milei χαρακτηρίζονται και από σοβαρά προβλήματα. Πέρα από τον πόνο, το οικονομικό σχέδιο είναι γεμάτο αβεβαιότητες. Ένας κίνδυνος είναι η συναλλαγματική ισοτιμία. Προσπαθώντας να επιβραδύνει τον πληθωρισμό, η κυβέρνηση υποτιμά το πέσο κατά 2% κάθε μήνα. Ωστόσο, με μηνιαίο πληθωρισμό πολύ υψηλότερο από 2%, πρόκειται για μια υποτίμηση πολύ μικρότερη από αυτή που θα έπρεπε.
Η Αργεντινή θα πρέπει αναπόφευκτα σύντομα να στραφεί σε ένα νέο νομισματικό και συναλλαγματικό καθεστώς. Το ερώτημα είναι πότε και σε ποιο καθεστώς.
Το σχέδιο του Milei είναι να εξαλείψει τους ελέγχους κεφαλαίων και να ενοποιήσει τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Θα εισαγάγει όμως η κυβέρνηση ένα ορθόδοξο νομισματικό πρόγραμμα πέσο ή θα προσπαθήσει να δολαριοποιήσει την οικονομία της χώρας;
Η προεκλογική υπόσχεση του Milei για δολαριοποίηση έχει γίνει ασαφής από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του. Η κυβέρνηση μιλά τώρα περισσότερο για «συναλλαγματικό ανταγωνισμό» (επιτρέποντας συναλλαγές είτε σε δολάρια είτε σε πέσος). Ωστόσο, όταν ρωτήθηκε εάν η δολαριοποίηση είναι εκτός του τραπεζιού, ο Pablo Quirno, ο υπουργός Οικονομικών, το αμφισβήτησε. Η δολαριοποίηση είναι «ένας τρόπος να θάψουμε βασικά τη μηχανή εκτύπωσης [χρήματος]», είπε. Είναι «περισσότερο μια ηθική συζήτηση». Η αβεβαιότητα προκαλεί ήδη ανησυχία στους επενδυτές. Η κυβέρνηση άφησε επίσης να εννοηθεί ότι θα επιδιώξει την ένταξη ένα νέο πρόγραμμα του ΔΝΤ, ίσως αξίας 15 δισ. δολαρίων, αλλά και αυτό μπορεί να είναι δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς σαφέστερα σχέδια.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η μείωση του πληθωρισμού με την επιβολή μιας ύφεσης θα ήταν επώδυνη. «Δεν είναι ελκυστικό να επενδύεις σε μια χώρα όπου η ύφεση είναι βασικό συστατικό της νομισματικής της πολιτικής», λέει ο Eduardo Levy Yeyati από το Πανεπιστήμιο Torcuato Di Tella στο Μπουένος Άιρες. Επιπλέον, προσθέτει, όταν η ανάπτυξη επιστρέψει, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να επιταχυνθεί.
Τέλος, αυτά τα δημοσιονομικά πλεονάσματα μπορεί τελικά να αποδειχθούν δύσκολο να διατηρηθούν. Το πλεόνασμα του Φεβρουαρίου ήταν ήδη μικρότερο από αυτό του Ιανουαρίου και η ύφεση πλήττει σκληρά τα φορολογικά έσοδα. Μια μεγάλη εξοικονόμηση αφορούσε τις επιδοτήσεις ενέργειας, αλλά μεγάλο μέρος αυτών αναβλήθηκε και δεν ακυρώθηκε. Οι κυβερνήτες των επαρχιών διαμαρτυρήθηκαν με οργή, μεταξύ άλλων και στα δικαστήρια, για τις περικοπές στις χρηματοδοτήσεις τους. Αν και η τρέχουσα συνταξιοδοτική φόρμουλα βοηθά την κυβέρνηση να μειώσει τις δαπάνες, καθώς ο πληθωρισμός πέφτει θα έχει τελικά το αντίθετο αποτέλεσμα.
Ο Milei εξακολουθεί να είναι δημοφιλής, αλλά ο συνασπισμός του δεν έχει κυβερνήτες και κατέχει μόλις το 15% των εδρών στην Κάτω Βουλή. Ένα τεράστιο νομοσχέδιο με 664 άρθρα που έστειλε στο Κογκρέσο στα τέλη Δεκεμβρίου καταψηφίστηκε. Τελικά το απέσυρε, έχοντας υποστεί μια εντυπωσιακή ήττα. Η έλλειψη ιεράρχησης προτεραιοτήτων επίσης το έβλαψε. Η απελευθέρωση των αδειών αλιείας και το κλείσιμο του εθνικού θεατρικού ινστιτούτου ήταν άσχετα με τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος. Ωστόσο, όλα αυτά και πολλά άλλα προστέθηκαν στο όλο σύνολο, επιβραδύνοντας το νομοσχέδιο και παρέχοντας αμέτρητους λόγους για να καταψηφιστεί.
Ένα παλαιότερο, εκτεταμένο προεδρικό διάταγμα είχε το ίδιο πρόβλημα. Εκτεινόταν από τη σημαντική, απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, μέχρι μικρότερης σημασίας ζητήματα, επιτρέποντας στις τράπεζες να χρεώνουν περισσότερους τόκους στα χρέη των πιστωτικών καρτών. Στις 14 Μαρτίου το διάταγμα καταψηφίστηκε στη Γερουσία, εντείνοντας τις ανησυχίες ότι ο Milei είναι πολιτικά ευάλωτος. Οι εργασιακές μεταρρυθμίσεις του και οι προσπάθειές του να ελέγξει τα συνδικάτα βρίσκονται επίσης στα δικαστήρια.
Ο Milei έκανε επίσης και πιο απλά λάθη: Αυτόν τον μήνα η αντιπολίτευση επισήμανε ένα διάταγμα, που έφερε την υπογραφή του Milei, το οποίο, μεταξύ άλλων, του έδινε αύξηση μισθού κατά 48%. Ο ίδιος είπε ότι η αύξηση ήταν αποτέλεσμα προηγούμενου προεδρικού διατάγματος, την ανέτρεψε γρήγορα και απέλυσε τη γραμματέα εργασίας του.
Τις επόμενες 100 ημέρες η πολιτική και η οικονομία στην Αργεντινή θα μπλέξουν δύσκολα μεταξύ τους.
Η κυβέρνηση θέλει τουλάχιστον μία ποσοστιαία μονάδα δημοσιονομικής εξυγίανσης να προέλθει από την επαναφορά των φόρων εισοδήματος και άλλες φορολογικές μεταρρυθμίσεις. Η φόρμουλα συντάξεων χρειάζεται επίσης επειγόντως μεταρρύθμιση. Όλα αυτά απαιτούν την έγκριση του Κογκρέσου. Ο Milei χρειάζεται επίσης επιτυχίες στο Κογκρέσο για να καθησυχάσει τους επενδυτές ότι έχει αρκετούς συμμάχους για να αποτρέψει, ή τουλάχιστον να επιβιώσει, μελλοντικές διαδηλώσεις και πολιτικό χάος. «Υπάρχουν πάρα πολλές νάρκες», λέει ο Sebastián Mazzuca του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
Ο πρόεδρος της Αργεντινής φαίνεται να έχει επίγνωση των προβλημάτων. Την 1η Μαρτίου άνοιξε ένα παράθυρο για διαπραγματεύσεις γύρω από ένα «Σύμφωνο Μαΐου», ένα σύνολο αρχών της ελεύθερης αγοράς. Στη συνέχεια, ο υπουργός Εσωτερικών του συναντήθηκε με τους ισχυρούς κυβερνήτες των επαρχιών, που επηρεάζουν το Κογκρέσο. Πολλοί από αυτούς εμφανίστηκαν πιο ελαστικοί. Μια συμφωνία μπορεί να περιλαμβάνει την αποκατάσταση ορισμένων χρηματοδοτήσεων στις επαρχίες και την επαναφορά των φόρων εισοδήματος (που θέλουν και τα δύο μέρη, αλλά κανείς δεν θέλει να το παραδεχτεί) με αντάλλαγμα την ανάθεση ορισμένων έκτακτων οικονομικών εξουσιών στην προεδρία, τη μεταρρύθμιση των συντάξεων και την απορρύθμιση της εξόρυξης και της ενέργειας. Πολλά άλλα θα μείνουν στο συρτάρι.
Ωστόσο, δεν είναι ξεκάθαρο αν όλα αυτά θα είναι αρκετά για τον Milei, ο οποίος εξακολουθεί να υπερηφανεύεται ότι «δεν θα παραχωρήσει ούτε χιλιοστό» από τα δημοσιονομικά του σχέδια και ο οποίος αποκάλεσε τους γερουσιαστές που καταψήφισαν το διάταγμά του «εχθρούς της κοινωνίας».
Η κυβέρνηση θα επιτύχει τον δημοσιονομικό της στόχο «ό,τι κι αν γίνει», ισχυρίζεται ο Pablo Quirno, ο υπουργός Οικονομικών. Εάν μπλοκαριστούν οι φορολογικές μεταρρυθμίσεις στο Κογκρέσο, η κυβέρνηση θα μπορούσε να συνεχίσει να παρακρατεί ποσά από τη χρηματοδότηση των επαρχιών για να καλύψει τη διαφορά, απειλεί. Αυτό θα δημιουργήσει μια εκρηκτική κατάσταση.
Η μοίρα του Milei εξαρτάται από δύο ζητήματα που κανείς δεν γνωρίζει πως θα εξελιχθούν: Πόσο οικονομικό πόνο μπορούν να υποστούν οι Αργεντινοί πριν στραφούν εναντίον του και αν ο ίδιος μπορεί να συγκεντρώσει την πολιτική υποστήριξη που απαιτείται για την οικονομική πρόοδο αρκετά γρήγορα ώστε να σταματήσει να καταρρέει το όλο θέμα.
Προς το παρόν τα σημάδια είναι μετρίως θετικά. Η όποιες επιτυχίες του θα μπορούσαν να τον δουν να κυριαρχεί στις ενδιάμεσες εκλογές του επόμενου έτους. Ωστόσο, εάν οι αριθμοί του στις δημοσκοπήσεις πέσουν πρώτοι, οι αντίπαλοί του σίγουρα θα χρησιμοποιήσουν το δικό τους αλυσοπρίονο -ενάντια στα σχέδιά του. Και μετά θα προσπαθήσουν να ρίξουν όλη την προεδρία του στο μπλέντερ.