Η σαρωτική νίκη του Αντρέι Μπάμπις στις πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές της Τσεχίας επιβεβαιώνει μια διαρκώς εντεινόμενη τάση στον ευρωπαϊκό πολιτικό χάρτη: την αδυναμία των φιλοευρωπαϊκών κομμάτων να πείσουν τις κοινωνίες που βιώνουν τη φθορά των ελίτ και το κόστος μιας μακρόσυρτης γεωπολιτικής σύγκρουσης.
Ο 71χρονος επιχειρηματίας και πολιτικός, γνωστός για τη δημαγωγική του ευελιξία και την ικανότητά του να ελίσσεται μεταξύ αντιφατικών στρατηγικών, πέτυχε μια καθαρή νίκη με το κόμμα του ΑΝΟ («ΝΑΙ» στα τσεχικά), κατακτώντας 34,51% των ψήφων και 80 από τις 200 έδρες του κοινοβουλίου. Αντίθετα, το κεντροδεξιό φιλοευρωπαϊκό μπλοκ SPOLU περιορίστηκε στο 23,4%, δείγμα ότι το αφήγημα των «δύο κόσμων» δεν βρίσκει πια απήχηση στις κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης.
Ο Μπάμπις – πρώην πρωθυπουργός (2017–2021) και διαχρονικός στόχος της φιλοδυτικής αντιπολίτευσης – κατηγορήθηκε και πάλι για φιλορωσικές θέσεις, λόγω της προεκλογικής του δέσμευσης να μειώσει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία και να επενδύσει περισσότερο στην κοινωνική πολιτική και τη στήριξη της εσωτερικής οικονομίας.
Η επιχειρηματολογία του, μακριά από ιδεολογικές ταυτίσεις, βασίστηκε σε έναν απλό αλλά ισχυρό πολιτικό συλλογισμό: πρώτα οι Τσέχοι. Στα μάτια της τσεχικής κοινωνίας, που βιώνει την ενεργειακή ακρίβεια, την πολιτική κόπωση από τον πόλεμο και την κρίση εμπιστοσύνης προς τις Βρυξέλλες, η ρητορική αυτή αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματική.
Παρά τις σφοδρές επιθέσεις από φιλοευρωπαϊκά κόμματα και διεθνή μέσα, ο Μπάμπις επανέλαβε αρκετές φορές την προσήλωσή του στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, επισημαίνοντας ότι η κυβέρνησή του ήταν εκείνη που απέλασε δεκάδες Ρώσους διπλωμάτες και ποτέ δεν διατηρούσε φιλικές σχέσεις με το Κρεμλίνο. «Δεν καθίσαμε ποτέ στο ίδιο τραπέζι με τον Πούτιν», υπογράμμισε χαρακτηριστικά σε μια από τις τελευταίες ομιλίες του.
Παρά τη νίκη, ο Μπάμπις δεν διαθέτει απόλυτη πλειοψηφία και πρέπει να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας. Οι πιθανότεροι σύμμαχοι του είναι το ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό SPD (7,8% – 15 έδρες) και το νέο αντιοικολογικό κόμμα «Η Φωνή των Αυτοκινητιστών» (6,8% – 13 έδρες), με τους οποίους συγκεντρώνει συνολικά 108 έδρες, όσες είχε και η απερχόμενη κυβέρνηση.
Η πρόθεσή του να στηριχθεί σε αυτά τα κόμματα εγείρει ανησυχίες τόσο εντός όσο και εκτός Τσεχίας. Ιδίως στις Βρυξέλλες, όπου ο συνδυασμός ευρωσκεπτικισμού, λαϊκισμού και συγκρατημένης στάσης απέναντι στην Ουκρανία δημιουργεί ανησυχητικούς συσχετισμούς με τα όσα συμβαίνουν σε Ουγγαρία και Σλοβακία.
Η “αντισυστημική” ψήφος και οι Βρυξέλλες στον καθρέφτη
Η επιτυχία του Μπάμπις δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως απλή τσέχικη ιδιαιτερότητα. Αντίθετα, αποτελεί ακόμη ένα επεισόδιο στον ευρύτερο ευρωπαϊκό κύκλο απονομιμοποίησης των παραδοσιακών κομμάτων και της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών. Από την Ολλανδία μέχρι τη Σλοβακία και από την Ιταλία μέχρι τη Σουηδία, η στροφή προς πιο “ρεαλιστικά”, κοινωνικά εθνικά πρόσημα – μακριά από τον πολιτικό καθωσπρεπισμό – είναι σαφής.
Τα κόμματα που προβάλλουν τον «αντιρωσισμό» ως βασικό τους πολιτικό εργαλείο, χωρίς να συνδέουν αυτή τη στάση με ορατά οφέλη για τις κοινωνίες τους, χάνουν έδαφος. Το δίλημμα «φιλορωσισμός ή φιλοευρωπαϊσμός» δεν συγκινεί πλέον, ειδικά όταν τίθεται ως άσπρο-μαύρο από ένα ευρωπαϊκό κέντρο που εμφανίζεται αναποτελεσματικό στην καταπολέμηση της ακρίβειας και αναίσθητο απέναντι στις κοινωνικές ανάγκες.
Στο πλαίσιο αυτό, ο φιλοευρωπαϊκός και σθεναρά φιλοουκρανός Πρόεδρος Πέτερ Πάβελ λειτουργεί σήμερα ως ανάχωμα στο ενδεχόμενο πλήρους ανατροπής της εξωτερικής πολιτικής της Πράγας. Ωστόσο, η παρουσία του δεν αρκεί για να εξισορροπήσει τον λαϊκό θυμό και την απογοήτευση απέναντι στο ευρω-κατεστημένο, όπως αυτή εκφράστηκε στην κάλπη.
Ο Μπάμπις, όπως επισημαίνουν αναλυτές, δεν είναι «πράκτορας του Πούτιν» αλλά ένας πραγματιστής λαϊκιστής, που ξέρει να ερμηνεύει τους παλμούς της κοινωνίας. Ούτε εθνολαϊκιστής με στενή έννοια, ούτε πιστός υπερασπιστής κάποιας «αντισυστημικής» ιδεολογίας. Αλλά ένας πολιτικός που καταλαβαίνει ότι η πολιτική του “καλού μαθητή της Δύσης” έχει κόστος, όταν οι πολίτες βλέπουν τη ζωή τους να επιβαρύνεται και το κράτος πρόνοιας να συρρικνώνεται.
Η νίκη του Μπάμπις είναι καμπανάκι όχι μόνο για την ΕΕ, αλλά και για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που ελπίζουν πως η στήριξη στην Ουκρανία είναι απλώς θέμα κρατικής βούλησης. Η δημοκρατία, έστω και κουρασμένη, μίλησε. Και αυτό που είπε ήταν σαφές: οι πολίτες θέλουν ασφάλεια, σταθερότητα και ευημερία – και θέλουν να τις δουν στο σπίτι τους, όχι απλώς σε ανακοινώσεις της Κομισιόν.
Ο Μπάμπις, με όλα του τα αντιφατικά χαρακτηριστικά, κατάλαβε κάτι που αγνοούν οι περισσότεροι στις Βρυξέλλες: ότι η πίστη στην Ευρώπη δεν είναι αμετάκλητη και η ανοχή στον πόλεμο δεν είναι ανεξάντλητη. Και ότι η ΕΕ, αν θέλει να μείνει ενωμένη, πρέπει να σταματήσει να θεωρεί “λαϊκισμό” κάθε φωνή που ζητά να ξαναμπεί ο πολίτης στο επίκεντρο.