Η πρόταση στην Ελλάδα για ηλεκτρικό ρεύμα από την Ανατολική Θράκη αφορά σχέδιο μετατροπής της Τουρκίας σε περιφερειακό κόμβο στην NΑ Ευρώπη
Η Βουλγαρία εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό ορυκτό αέριο. Στις αρχές του 2022, πριν από την εισβολή του καθεστώτος Πούτιν στην Ουκρανία, η Ρωσία προμήθευε περίπου το 90% του φυσικού αερίου που καταναλωνόταν στη Βουλγαρία. Αφού τον Απρίλιο του 2022 η Βουλγαρία έγινε μία από τις πρώτες χώρες που αποκόπηκε από την Gazprom, η βουλγαρική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον τότε πρωθυπουργό Kiril Petkov, πήρε σκληρή θέση κατά της πληρωμής του ρωσικού φυσικού αερίου σε μπάζα και ανακοίνωσε ότι θα αναζητηθούν άλλες πηγές φυσικού αερίου.
Στις αρχές του 2023, προέκυψε ότι η προσωρινή βουλγαρική κυβέρνηση είχε υπογράψει συμφωνία με την BOTAŞ, το κρατικό μονοπώλιο φυσικού αερίου της Τουρκίας. Ο πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ ανακοίνωσε την “ιστορική συμφωνία”, αλλά δεν δημοσιοποιήθηκαν λεπτομέρειες της συμφωνίας. Το μόνο που έγινε γνωστό ήταν ότι η Βουλγαρία θα έχει πρόσβαση στις υποδομές φυσικού αερίου της Τουρκίας και, το σημαντικότερο, σε τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) -πράγματι, για πρώτη φορά, καθώς η Τουρκία είχε αρνηθεί να παράσχει τέτοια πρόσβαση μέχρι σήμερα.
Στις αρχές του έτους, όταν ανακοινώθηκε για πρώτη φορά η συμφωνία, οι μόνες σαφείς παράμετροι ήταν ότι η Βουλγαρία θα λαμβάνει 1,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου ετησίως μέσω της Τουρκίας, και το αέριο θα μεταφέρεται μέσω του παλαιού διαβαλκανικού αγωγού ιδιαίτερα μέσω μακροπρόθεσμων συμβάσεων.
Καθώς οι λεπτομέρειες σχετικά με τη συμφωνία άρχισαν να βγαίνουν στην επιφάνεια τους τελευταίους μήνες, έγινε όλο και πιο σαφές ότι η συμφωνία ωφελεί την BOTAŞ πολύ περισσότερο από την Bulgartransgaz, τον βουλγαρικό διαχειριστή μεταφοράς φυσικού αερίου. Το βουλγαρικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Capital δημοσίευσε ένα άρθρο που περιγράφει αυτές τις λεπτομέρειες τις οποίες απέκτησε μέσω ενός ιδιωτικού και εμπιστευτικού κυβερνητικού εγγράφου που διέρρευσε.
Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, η Bulgargaz δεν αποκτά στην πραγματικότητα πρόσβαση στο τουρκικό δίκτυο μεταφοράς, αλλά μόνο το δικαίωμα να εκφορτώνει βυτιοφόρα σε συγκεκριμένο τερματικό σταθμό και να παραλαμβάνει την ίδια ποσότητα φυσικού αερίου στα σύνορά της. Ταυτόχρονα, η BOTAŞ αποκτά πρόσβαση στο βουλγαρικό δίκτυο μεταφοράς φυσικού αερίου και μπορεί να προμηθεύει ακόμη και τελικούς καταναλωτές. Ο τουρκικός ενεργειακός κολοσσός θα μπορεί να πωλεί αέριο στη βουλγαρική αγορά σε τρίτους χωρίς συντονισμό με την Bulgargaz και να παραδίδει σε άλλα κράτη χωρίς να προσδιορίζει την προέλευση του εν λόγω αερίου.
Τέλος, η δεσμευμένη χωρητικότητα της συμφωνίας είναι 1,85 δισ. κυβικά μέτρα αντί για το 1,5 δισ. κυβικά μέτρα που ανακοινώθηκε- λαμβάνοντας υπόψη τη χαμηλή κατανάλωση φυσικού αερίου στη Βουλγαρία (2,7. δισ. κυβικά μέτρα), οποιαδήποτε αύξηση των εισαγωγών φυσικού αερίου μπορεί να προκαλέσει τον κίνδυνο να ωθηθεί η Βουλγαρία προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης κατανάλωσης. Εάν οι Βούλγαροι πολιτικοί είναι σοβαροί ως προς τις δεσμεύσεις τους για τη μετάβαση της ενέργειας της χώρας μακριά από τα ορυκτά καύσιμα, αντί να αναζητούν πρόσθετους τρόπους αύξησης των εισαγωγών φυσικού αερίου, ιδίως μέσω μακροπρόθεσμων συμβάσεων, η πιο λογική πορεία παραμένει η μείωση της κατανάλωσης.
Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία σε αυτή τη συμφωνία όμως είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο – δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη αναφορά σχετικά με το από πού θα προέρχεται το φυσικό αέριο.
Τον Δεκέμβριο του 2022, ρωσικά πρακτορεία ειδήσεων κυκλοφόρησαν ότι οι πρόεδροι Βλαντίμιρ Πούτιν και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συζήτησαν το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός “περιφερειακού κόμβου φυσικού αερίου” στην Τουρκία με ρωσικό φυσικό αέριο. Το οικονομικό ενδιαφέρον της Ρωσίας για αυτόν τον κόμβο είναι προφανές, καθώς σε εκείνο το σημείο – στα τέλη του 2022 και στις αρχές του 2023, όταν υπογράφηκε η συμφωνία – οι ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είχαν σχεδόν εξαλειφθεί από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία
Η Ρωσία του Πούτιν έχει συμφέρον να ανακτήσει την ισχυρή της θέση στην Ευρώπη, χρησιμοποιώντας μια άλλη διαδρομή – μέσω της Τουρκίας. Σχολιάζοντας τον κόμβο, ο Πούτιν λέει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως “περιφερειακός κόμβος εφοδιασμού για τις ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου προς τις ευρωπαϊκές χώρες”, δεδομένης της απροθυμίας της Ευρώπης να αγοράσει φυσικό αέριο απευθείας από την Gazprom.
Είναι απίθανο όλοι αυτοί οι παράγοντες να είναι τυχαίοι – οι συνομιλίες μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας για τη δημιουργία ενός “κόμβου” για το ρωσικό φυσικό αέριο, οι φιλοδοξίες και των δύο χωρών να κυριαρχήσουν στον ενεργειακό τομέα, το γεγονός ότι η Τουρκία δεν ήταν ποτέ στο παρελθόν πραγματικά ανοιχτή στο να δώσει πρόσβαση στους τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου της, το γεγονός ότι η συμφωνία έγινε από την προσωρινή υπηρεσιακή κυβέρνηση – αυτή που ήταν πρόθυμη να επαναλάβει τις συνομιλίες με την Gazprom το καλοκαίρι του 2022, προκειμένου να έχει πρόσβαση σε φθηνότερο ρωσικό φυσικό αέριο.
Ακόμη και ο υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας, Φατίχ Ντονμέζ, χαρακτήρισε τη συμφωνία με τη Βουλγαρία ως “σκαλοπάτι” για τη δημιουργία του νέου κόμβου. Ενώ η βουλγαρική κυβέρνηση δήλωσε ότι η Βουλγαρία θα έχει πρόσβαση σε όλο το φυσικό αέριο “από όλους τους παγκόσμιους παραγωγούς” μέσω αυτής της συμφωνίας, δεν υπάρχει σχεδόν κανένας τρόπος να γνωρίζουμε την προέλευση του φυσικού αερίου- είναι πολύ πιθανό το ρωσικό φυσικό αέριο να περάσει στο δίκτυο φυσικού αερίου της Βουλγαρίας, δεδομένου ότι περίπου το ήμισυ του φυσικού αερίου που εισάγει η Τουρκία είναι ρωσικό.
Σε γενικές γραμμές, αυτή η πιθανή στροφή προς τη Μόσχα είναι ανεξήγητη στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία και της ξαφνικής και παράνομης διακοπής των προμηθειών από τη Ρωσία. Η συμφωνία με την Τουρκία εξακολουθεί να ενέχει γεωπολιτικούς κινδύνους, καθώς και τον κίνδυνο συνεργασίας με αναξιόπιστους εταίρους, κάτι που αποτελεί ανησυχία που θα πρέπει να ισχύει ιδιαίτερα σε σχέση με μακροπρόθεσμες συμβάσεις, όπως αυτή.
Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ανησυχίες σχετικά με τη συμφωνία αυτή και τη διαφάνειά της και τον Οκτώβριο του 2023 ξεκίνησε ακόμη και έρευνα. Αφήνοντας στην άκρη το ερώτημα αν η υπηρεσιακή κυβέρνηση είχε έστω και ένα δικαίωμα να συνάπτει τέτοιες μακροπρόθεσμες συμφωνίες για ορυκτά καύσιμα, το πιο σημαντικό που πρέπει να λάβουμε υπόψη είναι ότι οι μακροπρόθεσμες συμβάσεις με τόσο υψηλούς οικονομικούς και πολιτικούς κινδύνους περισσότερο εμποδίζουν παρά προάγουν την ενεργειακή ασφάλεια της Βουλγαρίας.