Το 2022, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guteρres δήλωσε ότι «το σωσίβιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπορεί να οδηγήσει τον κόσμο έξω από την κλιματική κρίση».

Λέγοντας αυτό, απηχούσε μια δημοφιλή και δελεαστική ιδέα: ότι, αν βιαζόμαστε, μπορούμε να ανατρέψουμε την κλιματική κρίση με την ευρεία υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με τη μορφή ηλιακών συλλεκτών, αιολικών πάρκων, ηλεκτρικών οχημάτων και πολλά άλλα.

Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, και οι αναλυτές αμφισβητούν όλο και περισσότερο την αφελή υπόθεση ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι μια «ασημένια σφαίρα».

Το παραπάνω οφείλεται εν μέρει στο ότι η ταχεία μετάβαση σε ένα παγκόσμιο σύστημα ενέργειας και μεταφορών που τροφοδοτείται από καθαρή ενέργεια φέρνει μαζί της μια σειρά από νέα (και παλιά) περιβαλλοντικά προβλήματα.
Αρχικά, η ενίσχυση της παραγωγής ηλιακής ενέργειας, αιολικής ενέργειας και ηλεκτροκίνησης απαιτεί πολύ περισσότερα ορυκτά και υλικά βραχυπρόθεσμα από τα ήδη καθιερωμένα αντίστοιχά τους ορυκτά καύσιμα, ενώ δημιουργεί επίσης σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα.

Επίσης, όσο πιο γρήγορα περνάμε από την τεχνολογία των ορυκτών καυσίμων στην τεχνολογία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των υλικών που απαιτούνται εκ των προτέρων και τόσο υψηλότερος είναι ο άμεσος άνθρακας και πολλά άλλα περιβαλλοντικά κόστη.
Αλλά αυτή η στροφή συμβαίνει τώρα εξαιρετικά γρήγορα, καθώς εταιρείες, κυβερνήσεις και καταναλωτές προσπαθούν να απομακρυνθούν από το πετρέλαιο, τον άνθρακα και το φυσικό αέριο.

«Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κινούνται πιο γρήγορα από ό,τι οι εθνικές κυβερνήσεις μπορούν να θέσουν στόχους», δήλωσε ο εκτελεστικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας Fatih Birol.
Στην έκθεσή της «Ανανεώσιμες πηγές 2024», η IEA εκτιμά ότι ο κόσμος θα προσθέσει περισσότερα από 5.500 γιγαβάτ δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεταξύ 2024 και 2030 — σχεδόν τριπλάσια από την αύξηση μεταξύ 2017 και 2023.

Μείωση εκπομπών;

Αλλά αυτός ο θρίαμβος δεν έφερε μαζί του μια ταυτόχρονη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών, όπως ήλπιζαν οι περισσότεροι.
Στην πραγματικότητα, το 2023 είδε τις μεγαλύτερες ετήσιες εκλύσεις άνθρακα στην ανθρωπότητα, συνολικά 37,4 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους, γεγονός που οδήγησε τους ειδικούς να αναρωτηθούν: Τι συμβαίνει;
Η εισαγωγή άνθρακα στην Αγγλία του 19ου αιώνα —μια καινοτόμα, αποτελεσματική, φθηνή νέα πηγή ενέργειας— έκανε μερικούς πλούσιους, δημιούργησε μια πληθώρα καταναλωτικών προϊόντων και ήταν μια καταστροφή για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

Το παράδοξο

Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι η πηγή αυτής της συγκλονιστικής αντίφασης σχετικά με την ρεκόρ σύγχρονης κατανάλωσης ενέργειας βρίσκεται στην αιχμή των επιχειρήσεων και των καταναλωτών για περισσότερες, καλύτερες, φθηνότερες τεχνολογικές καινοτομίες, μια ιδέα που συνοψίζεται από μια οικονομική θεωρία 160 ετών: το παράδοξο Jevons.

Υποστηριζόμενο από τον Άγγλο οικονομολόγο του 19ου αιώνα William Stanley Jevons, δηλώνει ότι, «μακροπρόθεσμα, μια αύξηση στην αποδοτικότητα στη χρήση των πόρων [μέσω μιας νέας τεχνολογίας] θα προκαλέσει αύξηση στην κατανάλωση πόρων παρά μείωση».

Με απλά λόγια, όσο πιο αποδοτική (και επομένως φθηνότερη) είναι η ενέργεια, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η συνολική παραγωγή και η οικονομική ανάπτυξη της κοινωνίας — με αυτή την αυξημένη παραγωγή να απαιτεί στη συνέχεια περισσότερη κατανάλωση ενέργειας.

Γράφοντας το 1865, ο Jevons υποστήριξε ότι η ενεργειακή μετάβαση από τα άλογα στον άνθρακα μείωσε την ποσότητα εργασίας για κάθε δεδομένη εργασία (μαζί με το κόστος), γεγονός που οδήγησε σε ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης πόρων.

Ως απόδειξη, επεσήμανε την έκρηξη στην τεχνολογική καινοτομία και χρήση που σημειώθηκε τον 19ο αιώνα.
Εφαρμοσμένο στην τρέχουσα δύσκολη θέση μας, το παράδοξο Jevons προκαλεί και υπονομεύει τις ρόδινες προβλέψεις των τεχνικών προβλέψεων για βιώσιμη ανάπτυξη.

karditsastakra.