Όταν η αισθητική της βίας καταλαμβάνει τεράστιο χώρο στους τηλεοπτικούς δέκτες, το πρόβλημα είναι κυρίως κοινωνικό.
Τα τελευταία χρόνια οι αληθινές ιστορίες με φόντο δολοφονίες καταλαμβάνουν όλο και περισσότερο χώρο στo Netflix με αποκορύφωμα την σειρά «The Εd gein story», η οποία όπως λέγεται ξεπερνά τα όρια λόγω των ειδεχθών εγκλημάτων που προβάλλει.
Η συγκεκριμένη σειρά είναι το νούμερο 1 trend στο Netflix, γεγονός που πρέπει να μας προβληματίζει για το ότι ο κόσμος πριν πέσει για ύπνο αποφασίζει να δει φόνους, βιασμούς και ακραία εγκλήματα.
Μιλώντας στο «Κουτί της Πανδώρας», ο δικηγόρος και Δρ. Εγκληματολογίας Παναγιώτης Γ. Παπαϊωάννου* εξηγεί πως σύμφωνα με έρευνες ο κόσμος καταναλώνει τέτοιο περιεχόμενο, διότι υπάρχει η ανάγκη μας να παρατηρούμε την ίδια μας την ανθρώπινη φύση και για το τί είναι ικανή (73% δήλωσε ότι τα παρακολουθεί «από περιέργεια», 46% ότι τα βρίσκει «διασκεδαστικά», 32% «συναρπαστικά», ενώ 7% ότι «τους βοηθά να χτίσουν άμυνα για να μην πέσουν οι ίδιοι θύματα τέτοιων βίαιων εγκλημάτων»).
Λίγα λόγια για την πλοκή
Ο Ed Gein που καταδικάστηκε για δύο φόνους το 1950 έγινε η βασική πηγή έμπνευσης για μερικούς από τους πιο σκληρούς χαρακτήρες που έχουν περάσει από την οθόνη. Ο δημιουργός φέρνει όλους τους φόνους στο γυαλί με ανατριχιαστική ακρίβεια, αναδεικνύει τα πιο σκοτεινά μονοπάτια της ψυχής του και όλες τις διαστροφές του χωρίς όμως να εμβαθύνει στις ψυχικές διεργασίες του δολοφόνου. Σχεδίασε μια σειρά η οποία δεν έχει στόχο να αναλύσει ένα έγκλημα όπως συνέβαινε παλιά (όπως το Mindhunter), αλλά να προκαλέσει, να σοκάρει και να ξεσηκώσει το κοινό για αίμα και βία.
Από την αγωνία στην ωμή βία
Οι μαέστροι του horror ιστορικά, όπως ο Άλφρεντ Χίτσκοκ ή ο Τζορτζ Ρομέρο δεν επένδυαν στην θέαση του ακραίου θεάματος της βίας, αλλά στην «υπόνοια» ότι συμβαίνει κάτι βίαιο πίσω από τις κλειστές πόρτες, στο οποίο ο θεατής δεν έχει πρόσβαση αλλά μπορεί να το φανταστεί. Κάπως έτσι κορυφωνόταν η αγωνία και το σασπένς, ήρεμα αισθησιακά και ατμοσφαιρικά χωρίς να έχει ως βασικό εργαλείο της ηδονοβλεψία του αίματος.
Ωστόσο, ταυτόχρονα υφαινόταν και το νήμα αυτού που σήμερα λέμε «true crime». Ήδη από τη δεκαετία του ’50 («Dragnet») οι τηλεοπτικές σειρές βασισμένες σε πραγματικές ιστορίες ξεκίνησαν να κάνουν την εμφάνισή τους, αναφέρει ο κ. Παπαϊωάννου. Μάλιστα, τέτοιου είδους θεάματα έτρεξαν και στους ελληνικούς δέκτες (π.χ. «Κόκκινος Κύκλος»).
Η μεγάλη έξαρση, όμως, παρατηρήθηκε μετά το lockdown του κορωνοϊού. «Πλήθος τηλεοπτικών δημοψηφισμάτων και δημοσιευμάτων μεταξύ 2021 και 2022 καταγράφουν μεγάλα ποσοστά στην αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού για τέτοιου είδους εκπομπές σήριαλ, με τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών να αποδίδουν ότι, λ.χ., έως το 62% των αμερικανών τηλεθεατών είναι φανατικοί τηλεθεατές αυτού του είδους των τηλεοπτικών ή και ραδιοφωνικών εκπομπών (podcast – κάθε επεισόδιο από τα οποία συγκεντρώνει μέχρι και 15 εκατομμύρια ακροατές), ειδικά για πραγματικούς πολυανθρωποκτόνους (serial killers και mass murderers)» σημειώνει ο δικηγόρος και Δρ. Εγκληματολογίας.
Το ελληνικό φαινόμενο
Αναφερθήκαμε παραπάνω στους βασικούς λόγους που το κοινό καταναλώνει true crime περιεχόμενο παγκοσμίως. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό στην Ελλάδα; Όπως επισημαίνει ο Δρ. Παπαϊωάννου, η εξήγηση είναι σύνθετη: «15 χρόνια βαρύτατης οικονομικής κρίσης και οικονομικής κατάρρευσης (σήμερα η διέλευση από τα Μνημόνια θεωρείται διεθνώς πρότυπο φτωχοποίησης), μεταλλαγή των ηθών της διάδρασης στο κοινωνικό σώμα (η κουλτούρα του κινητού), ανομία (αίσθηση ανισότητας απέναντι στον νόμο, πεποίθηση του ότι επικρατεί το δίκαιο του ισχυρού έναντι του αδύναμου), έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, ιδίως στην δικαιοσύνη και την αστυνομία, νέα γενιά (18-35) λιγότερο κοινωνικά αφυπνισμένη, συμβιβασμένη με την ανεργία και την ‘’από το σπίτι απασχόληση’’, λιγότερο εκλογικά ενεργή από ποτέ στην πρόσφατη ιστορία» είναι οι βασικοί λόγοι.
Τα νέα ήθη του true crime
Η σειρά The Ed gein story φαίνεται να ακολουθεί το νέο μοτίβο των σύγχρονων true crime σειρών. Ο κ. Παπαϊωάννου, με το υπόβαθρο του συγγραφέα των βιβλίων «Ανθρωποκτόνοι Κατά Συρροή και κατ’ Εξακολούθηση-το Ελληνικό Παράδειγμα» και «Εγκλήματα Ζηλοτυπίας-Εγκληματολογική Θεώρηση και Νομολογία», υπογραμμίζει ότι οι σειρές πλέον καλούν τον Έλληνα τηλεθεατή να υιοθετήσει νέα τηλεοπτικά ήθη τα οποία μοιάζουν με «μοντέρνες» κοινωνικές επιταγές:
- Πρώτον, η πληροφορία, που από την δραματοποίηση γίνεται «αίσθηση» και οπτική μνήμη, ότι τους συγκεκριμένους serial killers, που έκαναν φοβερά και τρομερά πράγματα και το απολάμβαναν, η οργανωμένη πολιτεία ΔΕΝ μπόρεσε ή καθυστέρησε τραγικά να τους συλλάβει. Οι ντετέκτιβ, οι αστυνομικοί και ενίοτε οι profilers και οι «εγκληματολογικοί ψυχολόγοι» μεταμορφώνονται σε αποτυχημένες χαρτορίχτρες μπροστά στην απάνθρωπα σάπια πανουργία ενός εγκληματία που έχει βρει τους τρόπους να παγιδεύει, να βασανίζει σαδιστικά, να φονεύει και να μεταβάλλει σε άψυχο τρόπαιο το θύμα του.
- Δεύτερον, ότι ακόμη και αυτοί, οι πιο «φρικτοί των εγκληματιών», μέσα από την subplotted «ανάλυση» επιχειρείται μέσω απλοϊκής ψυχολογίζουσας απεικόνισης, λ.χ. ότι είχαν μια καταπιεστική μητέρα, ή ότι ήταν κακοποιημένοι και οι ίδιοι από τον πατέρα τους, το να απεικονίζονται ως «συμπαθείς», «δικαιολογημένοι» και «κατανοητοί» για τις ανθρωποκτονίες τους.
Τέλος, όπως αναφέρει ο Δρ. Παπαϊωάννου, μέσα από τις σειρές αυτές και ιδίως μέσω ενός ηθοποιού – πρωταγωνιστή που το κοινό ήδη γνωρίζει από άλλους ρόλους, «τα πλέον απεχθή τέρατα του διεθνούς εγκληματολογικού στερεώματος γίνονται ποπ ινδάλματα. Γίνονται πρωταγωνιστές, με την φήμη για τα κατορθώματά τους να διασώζεται, πλέον, μέσα από τα ψηφιακά επιτεύγματα του οπτικού πολιτισμού, ’’για πάντα’’». Έτσι, επιτρέπεται «μέσα από την πνιγηρή αταραξία, την έλλειψη ενσυναίσθησης, την αντιεπιστημονικότητα και την υποτίμηση της κοινωνικής άμυνας απέναντι στο έγκλημα, στην σημερινή βιομηχανία της μαζικής ψυχαγωγίας να εξελίσσει αυτές τις σειρές σε τέχνη διαχείρισης των αισθητηρίων και των κριτηρίων μας περί το έγκλημα» καταλήγει.
* Ο Παναγιώτης Γ. Παπαϊωάννου είναι μαχόμενος Δικηγόρος Αθηνών, Δρ,
Εγκληματολογίας και συγγραφέας των βιβλίων «Ανθρωποκτόνοι Κατά Συρροή και
κατ’ Εξακολούθηση (Serial Killers & Mass Murderers) – το Ελληνικό Παράδειγμα»,
Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2013 και «Εγκλήματα Ζηλοτυπίας – Εγκληματολογική
Θεώρηση και Νομολογία», εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη 2001. (koutipandoras)
dimpenews.com